Eetbare siertuin: niet alleen fruit en kruiden!

Wanneer je eetbare planten in je tuin wilt kweken, maar niet alle ruimte hebt of mooie (sier)bomen en struiken waar je niet vanaf wilt, wat doe je dan? Blijft het bij een paar frambozen en wat keukenkruiden? Passen groenten er niet tussen? Niet wat mij betreft!

In de voorbereiding op een lezing over eetbare siertuinen kwam ik eergisteren toevallig een verhaal tegen van iemand die het geprobeerd had. Een eetbare siertuin; mooi in de achtertuin, direct aan huis, een soort privé miniversie van het hof van Eden. Maar, zo schreef die, groenten hebben veel zonlicht en verzorging nodig en bovendien moet je ze jaarlijks verplaatsen als je aan wisselteelt wilt doen. En dus luidde de conclusie: een siertuin is eigenlijk vooral geschikt voor fruit en kruiden. Jammer! – dat dacht ik gelijk. En ik had ineens inspiratie voor zowel mijn lezing als mijn blog gevonden.

Ik zie het eigenlijk best vaak: mensen hebben lange lijsten met fruit dat ze in de tuin willen, of ik kom bij iemand die wel een appel en een paar kruiden heeft staan maar ‘eigenlijk niet verder komt’ dan dat. Groenten? Nou ja, misschien eens een tomaat in een pot. Het klopt ook, de conclusie van het verhaal van de persoon die ik hierboven noemde. Zo’n beetje alle groenten die we in de supermarkt vinden zijn eenjarige zonaanbidders. Ze kosten flink wat werk, vragen zon en op de koop toe een goede, voedzame en niet te natte aarde. En ja, als je niet wilt dat ze ziek worden of de bodem eenzijdig uitputten, dan is het handig wisselteelt toe te passen. Dus nee, die groenten, die zet je niet zomaar in een mooie sierborder onder een hortensia of een appel of tussen je vaste planten. Maar wat dan te denken van die tuinen die je wel eens in tijdschriften of op internet ziet, waar prachtige gave groenten (met verschillende kleuren blad) de border bepalen en een fruitboom ertussen als eyecatcher dient? Helaas, dat zul je niet zo makkelijk in je eigen tuin voor elkaar krijgen. Die borders zijn veelal net aangelegd met vers opgekweekte groenten voor het mooie plaatje. Als je dat in de eigen tuin probeert dan zul je zien dat een deel van de planten wegkwijnt en/of de ene plaag na de andere te verduren heeft. Want 1) het staat in die voorbeelden vaak veel te dicht op elkaar, 2) heeft héél wat aandacht gekregen om er zo uit te zien en 3) het oogt maar heel even zo. Naast dat bomen en struiken de lichtbehoefte van groenten in de weg kunnen zitten is er namelijk nog een belangrijk probleem, wat hierboven niet eens genoemd werd: ze vragen verschillende bemesting. Kortweg geldt voor planten waarvan je het blad eet dat die relatief meer stikstof vragen en planten voor bloemen of fruit meer kalium. Keer je dat om, dan heb je kans dat de bladgroenten snel doorschieten en/of niet lekker groeien en dat de fruit- en bloeiende planten weinig vrucht of bloem dragen, maar wel heel wat bladluis vanwege al dat lekkere, nieuwe, sappige groen. Neem de plaatjes die je ziet dus met een korrel zout: net als in de mode- en fitnessindustrie zijn ook de plantaardige modellen vaak iets té perfect.

Kunnen groenten en fruit/kruiden dan helemaal niet samen in de tuin? Nee, zo erg is het nou ook weer niet. Je hoeft niet al je eetbare plantendromen te laten varen omdat je die sierkers/plataan/rozenstruik hebt staan waar je zo veel van houdt. Als je het niet te dicht bij elkaar zet en bijvoorbeeld de zonnige delen langs het pad gebruikt om wat groenten neer te zetten, dan kun je er toch al een paar kwijt (even er vanuit gaande dat de bodem in principe uit ‘goede tuinaarde’ bestaat). Door tenminste de ruimte onder de kroon van bomen en struiken te vermijden, liefst nog en stukje van elkaar af, dan kun je ze beter afzonderlijk van elkaar bemesten en zit je ook niet met licht. Langs de randen dan bijvoorbeeld wat compost gemengd met (gedroogde) mest en rond de struik alleen compost. Of, als je net als ik vooral mulcht in plaats van echt bemesten, dan zou je onder de struik vooral een mengsel van groen en bruin materiaal leggen en op de eenjarigen-delen vooral een flinke laag groen, zoals grasmaaisel. Kies zo een paar plekjes waartussen je kunt wisselen: het ene jaar staan er bijvoorbeeld enkele kolen, het jaar erop allemaal afrikaantjes en andere eenjarige bloemen. Langs het pad of naast het terras kun je bovendien beter hun gezondheid in de gaten houden en er makkelijk bij om ze te verzorgen. Pronkbonen plant ik met succes rond mijn bomen en struiken waarin ze naar boven klimmen. Winterpostelein doet het ook goed tussen de struiken/bomen in, waar het vooral in het voorjaar en in de winter wat zon krijgt. Rabarber is dan weer wat makkelijker: die tolereert best een beetje schaduw, zolang die maar wat zon (m.n. in het voorjaar) en bemesting krijgt.

Maar wat ik eigenlijk nog meer wil zeggen is: kijk voorbij wat je in de supermarkt vindt. Voor bijna iedere situatie is er een plantgemeenschap en in bijna iedere plantgemeenschap zitten eetbare soorten. Je zult dus vooral wat creatiever moeten zijn en nieuwe dingen durven proberen. Maar daarbij kan ik gelukkig ook helpen 😉 In plaats van spinazie heb je bijvoorbeeld al rankspinazie, zuring en brave hendrik, die prima schaduw kunnen hebben, meerjarig zijn, op dezelfde plek kunnen blijven staan en het bij mij goed doen met de bruin/groen mulchmix naast appel, mispel, klimroos en frambozen (ik heb meerdere exemplaren van ze allemaal op meerdere plekken, vandaar). Eeuwig moes blijkt bij mij ook een stuk meer tolerant ten opzichte van schaduw dan eenjarige koolsoorten en ondanks dat ze al jaren op dezelfde plekken staan heb ik nog geen knolvoet waargenomen. Heel wat (wilde) bloemen zijn ook prima als vervanging van de ‘gewone’ groente en zou je dus ook in een border kunnen zetten: wilgenroosje bijvoorbeeld, die het goed doet in halfschaduw, geen speciale verzorging nodig heeft behalve een redelijk vochthoudende grond en waarvan de nieuwe scheuten gegeten kunnen worden als asperge, de bladeren als spinazie en de bloemen in de zomer op de koop toe in de salade. Campanula-soorten zijn ook helemaal eetbaar. Aardpeer – een winterse vervanger van aardappels –  doet het zo’n beetje overal, maar zet hem wel in een kuip in verband met woekeren. Heb je nog ruimte voor bomen of struiken? Daarbij zitten ook heel wat met saladeblaadjes – misschien héb je al een groentehaag, als je daarin linde, meidoorn of beuk hebt staan. En nog een voorbeeld: struisvaren en hosta’s zijn ook eetbaar (hoewel ik zelf die hosta niet zo super vind).

Zoek voor een struikenrijke tuin dus juist naar planten die van zichzelf in een meer bos- of struweelachtige omgeving voorkomen, die passen daar vaak perfect omdat ze zich daar juist op hebben aangepast. Kijk voor droge grond en schaduwplekken naar planten die daar van nature voorkomen. Dan heb je ineens véél meer ruimte om groenten te kweken. En hou je dat ene luwe, zonrijke plekje over voor een of twee potten met tomaten – dat zijn de enige eenjarigen die ik nog steeds niet missen kan.

Voor meer soorten, zie o.a. deze links:

• Eetbare planten voor de schaduw: deel 1, deel 2 én deel 3
• Top 10 weinig-werk-groenten (hm, die is al redelijk oud – ik zal hem eens herzien, maar voor nu is deze ook goed 😉 )
• Eetbare klimplanten (want perfect voor in een siertuin – en er zitten aardig wat groenten tussen)
• En eetbare bodembedekkers: deel 1 en deel 2