Mulchplanten: mijn favoriete groepen en soorten
Je eigen mulch kweken – dat is toch zo simpel. Vrijwel iedere plant kun je ervoor gebruiken, maar er zijn soorten die extra nuttig zijn. Hier deel ik waarop je kunt letten, samen met mijn favorieten.
Wat doe je met snoeiafval en maaisel? Je kunt het natuurlijk op de composthoop leggen, maar vaak is het ook heel geschikt om direct als mulch in de tuin te gebruiken. Voordelen: bedekt de bodem tegen onkruid en uitdroging, voedt de bodemorganismen die zorgen voor een gezonde bodem (en dus gezonde planten), gaat grote temperatuurwisselingen tegen, vormt habitat voor allerlei dieren en levert op langere termijn voedingsstoffen voor de planten. Ik gebruik vooral de chop-‘n-drop, oftewel: de plant snoeien en het afval direct op de grond rond de plant neerleggen. Dat scheelt ook een hoop gerommel en ruimte voor kruiwagen en composthoop. Sommige delen houd ik juist wat armer en het snoeisel daarvan gebruik ik op andere plekken, daar waar ik het extra kan gebruiken. Of gebruik maken van de bladval en dat ter plekke of in de borders gebruiken. En natuurlijk: heel wat planten groeien snel en die kun je gebruiken wanneer je ze nodig hebt. Planten die anders te groot zouden worden, hou je zo tegelijkertijd in toom. Zie het als een vorm van begrazing, dat komt in de natuur ook voor en het bevordert de diversiteit door snelle groeiers terug te zetten 
Planten die deels mulchen als nut hebben worden ook wel groenbemesters genoemd. Eigenlijk kun je alle planten als zodanig kunnen gebruiken, maar sommigen zijn geschikter en/of nuttiger dan anderen. Om uit te leggen welke soorten je goed kunt gebruiken heb ik groepen gemaakt. En bij iedere geef ik een korte uitleg en een paar van mijn eigen favorieten.
1. Eenjarigen
De bodem van een (deels) nieuw aan te leggen stuk verbeteren kan goed met eenjarigen, die je maait en ter plekke op de grond laat verteren (of meerjarigen die je wegmaait en daarna onderdrukt met mulch). Dankzij de mulch én de ondergronds afstervende wortels wordt de bodem beter van structuur en bevorder je de bodemorganismen. Phacealia wordt hiervoor vaak gebruikt, net als rode/witte klaver en eenjarige, blauwe lupine. Ik ben meer fan van een zaadmengsel, waarin er heel wat keuze is (bijvoorbeeld bij De Bolster). Een mengsel heeft als voordeel dat het meer voordeel voor biodiversiteit creëert – boven- én ondergronds. Dit soort planten kunnen zich wel rijkelijk uitzaaien, wat je voorkomt door te maaien voordat ze zaden kunnen produceren.
2. Bladverliezende bomen
De bladeren van bomen zijn een cadeautje. Het is een goede voedselrijke mulch die snel verteert, voor veel bodemactiviteit zorgt, nuttige schimmels bevordert én met bakken tegelijk komt. Dat kan misschien lastig zijn op een terras of op een gazon, maar in de borders (en dan vooral bij struiken en onder de boom zelf) is het bijzonder welkom. Ik veeg dan ook alle bladeren van mijn terrassen tussen de planten en de eerste paar jaar heb ik zelfs bladeren van gemeentelijke bomen verzameld om de bodem te verbeteren. Wat is hier mijn favoriet? Moeilijk, moeilijk. Ik ben vooral fan van inheemse bomen die ook nog eens veel bloesem dragen – fijn voor dieren en voor de vallende bloesem geldt hetzelfde als de vallende bladeren.
3. Diepwortelende planten
Planten met diepe wortels trekken voedingsstoffen uit de lagen in de bodem waar andere planten niet bij kunnen. Dat trekken ze omhoog naar hun bladeren, om ervan te groeien. Als die bladeren afsterven, dan komen die voedingsstoffen weer vrij in de aarde. Zo komt dat ten goede aan de bodemorganismen en planten die in de bovenste bodemlagen leven. Vooral smeerwortel (Symphytum officinale of minder woekerend S. uplandicum) is een bekende, die ook nog eens nuttige bloemen voor hommels produceert. Hij groeit sterk, waardoor je hem meerdere keren per jaar kunt terugsnoeien, maar dat hoeft niet. Favorieten van mij zijn daarnaast rabarber (vooral de giftige grote bladeren die overblijven na de oogst), lavas (Levisticum officinale – een smakelijk kruid dat hard groeit en meerdere keren per jaar kan worden teruggesnoeid; heeft een sterke geur), appelbes (Aronia – een bladverliezende struik met eetbare bessen), mierikswortel (Amoracia rusticana – woekert maar het teveel is geschikt als mulch; bladeren en wortel zijn eetbaar) en wilde cichorei (Cichorium intybus – een kruidachtige met blauwe bloemen die veel insecten trekken en die één of twee keer per jaar goed kan worden teruggesnoeid; blad en bloembladeren zijn eetbaar).
4. Stikstof-fixeerders
Sommige planten werken samen met bacteriën die stikstof uit de lucht kunnen fixeren. In ruil voor leefgebied en suikers profiteert de plant van die stikstof. Als de plant dan afsterft, of de bladeren laat vallen, dan komt (een deel van) die stikstof vrij voor andere planten. Leden van de Vlinderbloemenfamilie, de Duindoornfamilie en elzen zijn bekend om dit trucje. Enkele van mijn favorieten zijn Wisteria (de bekende klimplant produceert enorm veel bladafval in het najaar en bloemen in het voorjaar), rode en witte klaver (Trifolium pratense en T. repens – beiden zijn nuttige planten voor dieren en bladeren en bloemen zijn eetbaar) en inheemse wikkesoorten (Vicia – bijvoorbeeld vogelwikke, V. cracca, niet eetbaar maar ze groeien uitbundig tussen bodembedekkers, bloeien mooi en trekken wilde bijen aan; je kunt ze gewoon laten afsterven, de meesten zijn meerjarig).
Rode klaver
5. Snelle groeiers met een sterke geur
Snelle groeiers kunnen vaker gesnoeid worden – dat betekent meer mulch. Hebben ze dan ook nog een sterke geur, dan zouden ze honden, katten, slakken en andere plaagdieren kunnen ontmoedigen. Lavas noemde ik al, maar ook duizendblad (de gecultiveerde versie van Achillea millefolium) en citroenmelisse (Melissa officinalis) zijn goede. Bieslook kun je het beste regelmatig oogsten, dan heb je er het langste plezier van en stel je de bloei uit. Maar lukt dat even niet of zitten er allemaal bloemknoppen in, dan is het een handige plant om af te knippen en te gebruiken als mulch. Maar de plant welke ik het liefste gebruik is lavendel. Ik heb er borderranden van gemaakt in de voortuin en snoei ze regelmatig terug, zodat ik het geurende afval kan gebruiken tussen de planten. Behalve in het voorjaar snoei ik steeds maar een deel van zo’n struikje, zodat er bloemen overblijven voor insecten. De bloeistelen en blaadjes zijn goed tussen planten te verspreiden en breken langzamer af, waardoor ik er lang profijt van heb.
6. Houtig snoeisel
Groen is vaak stikstofrijker, bruin (houtig) materiaal bevat meer organisch gebonden koolstof. Bodemorganismen en vooral bacteriën zijn gebaat bij een mix van beiden. Daarnaast breekt houtachtig materiaal heel langzaam af en vinden katten het meestal niet prettig om tussen de takjes te poepen. Tevens bevordert het nuttige schimmels. Takjes zijn dus heel nuttig om mee te mulchen. Ik gebruik vrijwel alles wat teruggesnoeid moet worden, wat ik in kleinere stukjes knip en tussen de planten verspreid. Alleen hout van druiven en gecultiveerde rozen stop ik liever in de composthoop vanwege hun ziektegevoeligheid. Één van mijn favorieten is, hoewel misschien wat onverwacht: aardpeer. Als de stengels afsterven en de bladeren afvallen, dan blijven er houterige (papierachtige) staken over. Die zijn niet zo hard als echte takken en daardoor makkelijk in veel stukjes te knippen.
7. Waterplanten
Alle rommel uit de vijver (gevallen blaadjes, afgestorven plantdelen, kroos, het teveel aan woekeraars, alg) is goed als mulch. Heel simpel eigenlijk, de planten nemen voedingsstoffen op uit het water en de bodem en door die eruit te halen, verminder je de kans op alg. Tegelijkertijd komt het ten goede in de tuin.
Waterlelie
8. Onkruid
Wie is er bang voor onkruid? Ik niet. Als er iets opkomt wat ik liever niet heb, dan trek ik uit en leg ik ter plekke terug. Het verdort wel bovengronds en is perfect als mulch. Wortelonkruiden kun je op een verhard stukje te drogen leggen, voordat je ze gebruikt als mulch en anders het beste fermenteren, als je de voedingsstoffen nog terug wilt. Kruiden met zaden kun je beter afvoeren als je bang bent dat ze zich uitzaaien. Zelf heb ik een paar soorten ‘on’kruid die steeds terugkomen omdat ze rijkelijk uitzaaien – met name kantig wilgenroosje (Epilobium tetragonum). Maar daardoor ben ik grappig genoeg juist blij met die plant. Ik ik leg ze gewoon met bloemen/zaad en al terug op de bodem, een deel laat ik staan. Zo zorg ik ervoor dat ze steeds weer terugkomen en je trekt ze gemakkelijk uit. Gratis mulch, dus. En nog de blaadjes en bloemen zijn eetbaar, net als van alle Epilobium en ook Chamerion angustifolium wilgenroosjes.
9. Levende mulch
Tot slot: mulch kunnen ook levende planten zijn. Gevlekte dovenetel (Lamium maculatum), bosaardbei (Fragaria vesca) en daslook (Allium ursinum) zijn mijn favorieten. Ze bedekken de bodem en zorgen voor wortels in de grond, waarmee ze het habitat van bodemorganismen verhogen. Als hun blaadjes afsterven door de seizoenen heen, komen er ook voedingsstoffen terug in de bodem. En heel stiekem moet ik toegeven dat ik ook hondsdraf gecharmeerd ben, hoewel de meeste tuiniers dit als vreselijk woekerend onkruid beschouwen. Ik heb hem zelf in mijn tuin geplant 
Nee, ik heb er nog steeds geen spijt van. Eigenlijk weeft hij zich overal tussendoor zonder andere planten te verstikken, hij ziet er mooi uit als hij bloeit in het voorjaar en trekt dan heel wat insecten aan. En als het me wat te veel wordt, dan trek ik een stukje uit – dat gaat heel makkelijk. Tadaa: goede mulch! Zo zie je maar, met een beetje creativiteit kun je alles wel gebruiken.
De groep dynamisch accumuleerders heb ik buiten beschouwing gelaten – ik twijfel eraan of het klopt dat deze, en dan vooral de ondiep wortelende, zorgen voor een verhoging van bepaalde voedingsstoffen in de grond. Gelukkig hoef ik hier geen uitgebreid verhaal over te schrijven, want John Kirsteiner van Temperate Climate Permaculture heeft dit al eens heel mooi verteld.
4 reacties op “Mulchplanten: mijn favoriete groepen en soorten”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
Dank je voor het delen van je kennis en ervaring. Jouw blog staat bovenaan mijn lijstje van handige en informatieve bronnen op het gebied van duurzaam tuinieren, vooral vanwege je nuchtere en wetenschappelijke instelling 🙂
Ik heb nog wel een vraagje over mulchen met (ongewenst) onkruid dat nog zaad bevat. Op dit moment gooien we het eerst voor een paar weken op een hoop zodat het wat kan drogen en een beetje composteert, omdat daarmee de kiemkracht zou verminderen. Is dat ‘wishful thinking’, of kan het echt helpen?
Hoi Adriaan,
Dank je wel, dat is leuk om te horen!
Wat onkruidzaden betreft: of ze in kiemkracht verminderen hangt vooral af van de soort plant. Drogen zal bij een deel werken, in het composteringsproces zal een deel worden afgebroken (voordeel is dat er organismen bij composteren komen kijken die ook zaden kunnen aanvallen – maar dat weet ik van een echte composthoop, die de tijd krijgt, of dat snel gebeurt in een stapel plantmateriaal is moeilijk te zeggen), maar veel soorten zaden (juist van pioniersoorten die lang moeten kunnen overleven) hebben een sterke schil en veel geduld. Dus het kan wel wat helpen, maar beperkt. En hoe langer het blijft liggen (en vooral de tijd krijgt om af te breken), hoe meer kans dat zaden afsterven.
Dat we op deze manier alle zaden kwijt zouden raken had ik ook niet verwacht, maar alle beetjes helpen dus dan lijkt het me niet verkeerd om ermee door te gaan.
Zo’n stapel plantmateriaal heeft misschien nog andere voordelen, zoals (tijdelijke) woonruimte voor allerlei beestjes. Ook voor de grond eronder is het niet verkeerd blijkbaar, want rond de hopen komen veel brandnetels op (wat volgens mij een teken is dat er toch al snel voedingsstoffen, met name stikstof, vrijkomen).
Nogmaals bedankt 🙂
Hey Iris, bedankt voor dit fijne artikel. Misschien een domme vraag maar wanneer vers snoeisel als mulch verteert, onttrekt dat dan geen voedingsstoffen aan de bodem? Ik heb zelf een moestuin met voornamelijk eenjarigen.