Ecologische successie in de duinen
Wat is ecologische successie en hoe werkt het? Hier laat ik je zien hoe een pasgevormd duin kan uitgroeien tot een bos.
Zoals iedereen die mijn blog vaker leest inmiddels vast wel weet, haal ik graag mijn inspiratie uit de duinen, waar ik vlakbij woon. Ik kijk o.a. naar welke planten daar naast elkaar groeien, op welke plekken en wat voor eetbare soorten ik in mijn eigen tuin kan zetten. Waar kun je beter leren hoe je oplossingen van de natuur imiteert, dan op plaatsen in de omgeving waar deze (grotendeels) zijn eigen gang mag gaan?
Deze tekening maakte ik voor mijn cursus. Ik heb hem gebruikt als onderdeel om de cursisten bekend te maken met het fenomeen ecologische successie (= de opeenvolging van leefgemeenschappen), waarbij een landschap naar bos toe beweegt. Hoe kan dat in Haarlem nou beter dan leren van de (kalkrijke) duinen van Zuid-Kennemerland?
De betreffende weg is een scenario dat kan voorkomen, onder kalkrijke en droge omstandigheden. Successie kan allerlei wegen van kaal naar bos nemen, afhankelijk van de omstandigheden en omgeving.
1. Embryonaal duin
Embryonaal duin met biestarwegras
Een duin begint met een zandafzetting, opgehoopt door zee en/of wind. Je voelt de korreltjes tegen je huid slaan. De zee slaat zich geregeld een weg naar binnen en overstroomt de voet van het duin. Biestarwegras is een pioniersoort die onder deze omstandigheden kan groeien; de zaden kiemen dankzij (zoet) regenwater en leven daarna op brak water, een combinatie van regen en zee.
Het biestarwegras vangt stuifzand, waardoor het bultje langzaam tot een heuveltje groeit.
2. Helmgras
Helm draagt bij aan de vorming van duinen.
Zodra de zee geen vers water meer aanvoert en er alleen zoetwater in de grond zit (bijvoorbeeld doordat er meer zand is afgezet tussen het duintje en de zee), neemt helm de ruimte over. De wind heeft vrij spel, vooral op de toppen. Het helm werkt als zeef om het zand uit de lucht te vangen, waardoor het duin groeit. De helm kan hier prima tegen, want zijn sprieten groeien zich steeds een weg naar de top, terwijl de diepe wortels zoetwater aanboren.
Dat zand waardoor het duin groeit, komt van de omgeving. Zo ontstaan duinvalleien door de uitstuiving door wind. Ze zijn vaak vochtig, omdat de wind vat op het zand heeft tot het het grondwater bereikt. Door dat landschap van heuvels en dalen ontstaan luwe valleien en hellingen.
3. (Eenjarige) kruidvegetatie
Duinsterretje maakt de weg vrij voor eenjarige kruiden.
Waar de wind minder vat heeft verdwijnt de helm, want zonder de harde wind komen allerlei insecten op de plant af, iets waar helm absoluut niet tegen kan. Maar doordat het zand iets minder verstuift, krijgt duinsterretje kans om te groeien. Duinsterretje is een mos dat zich met hechtdraadjes aan het zand vastzet. Het haalt zijn voedingsstoffen en vocht uit regenwater.
Als delen van het duinsterretje afsterven, dan vormt dat organisch materiaal voedsel voor bodemorganismen en andere planten. Plus: organisch materiaal werkt als een sponsje, waarmee het kale zand wat water vast kan houden. Tussen het mos verzamelen zich ook dode blaadjes en uitwerpselen en dode dierlijke- of plantaardige restjes. Dit organisch materiaal vormt een laagje op het zand – perfect voor de wortels van eenjarige en kortlevende planten om aan voedsel en vocht te komen. Dankzij hun lichte zaad, dat zich makkelijk met de wind laat meesleuren, kunnen deze planten snel hele stukken grond overnemen. Dan houdt het duinsterretje het weer voor gezien, want het vangt steeds minder zon nu er zo veel planten kunnen groeien.
4. Ruigte – grijs duin
Dauwbraam bedekt de grond.
Het afsterven van kortlevende planten voegt meer organisch materiaal toe aan de bodem. Als de grond niet meer zo heftig verstoord wordt, is er steeds minder open grond voor zaden om in te kiemen. Eenjarigen verliezen hun vaste voet; planten die langer leven krijgen de overhand. Met name planten die zich snel uitbreiden via wortelstokken of door over de grond te kruipen, winnen terrein.
Dauwbraam is zo’n plant, die snel een tapijt kan vormen. Zo’n vorm van bodembedekking is heel goed in het tegengaan van erosie door de grond te beschermen tegen wind, zon en water, zodat organisch materiaal, voedingsstoffen en vocht gevangen raken.
Omdat voedingsstoffen in de grond snel kunnen toenemen, zie je in zo’n ruigte vaak al snel de eerste struiken uit de grond schieten, zoals duindoorn, meidoorn en duinroos.
5. Duinstruweel
Duinstruweel en meidoornstruweel
Duindoorn is een stikstoffixerende plant (dat wil zeggen, bacteriën bij de wortels binden stikstof uit de lucht en geven dit af aan de plant in ruil voor suikers). Die extra stikstof komt vrij als zijn bladeren vallen of als de struik afsterft. Daarnaast zorgt zijn wilde groei voor beschutting tegen de wind en kunnen organisch materiaal en water moeilijker weglekken. Daardoor neemt de voedselrijkheid in de omgeving van duindoorn toe. Daarnaast zorgen al die stekels voor een perfecte kraamplaats voor planten die begrazers over het algemeen heerlijk vinden, zoals jonge bomen. Zo kan een duinstruweel snel doorschieten naar bos.
6. Duinbos
Ruwe berk is een soort die je vaak in duinbos tegenkomt.
Beschermd tegen de wind door struweel en in een bed van organisch materiaal met een rijk bodemleven, schieten sommige bomen omhoog. Ruwe berk, met zijn witte bast, is hier een goed voorbeeld van. Je ziet ze vaak in hele plukken samengroeien. Maar omdat deze boom relatief gezien kort leeft, krijgen tragere groeiers een kans als de berken alweer verzwakken. Uiteindelijk zie je dan soorten als de zomereik, waarmee de duinsuccessie zijn climax bereikt.
Al deze stadia kun je tegenkomen in de duinen. Toen ik laatst vanuit ingang Bleek en Berg in Nationaal Park Zuid-Kennemerland een eind richting de zee liep, kwam ik ze stuk voor stuk tegen. Hoe meer richting zee, hoe meer je de vroege stadia ziet en hoe meer landinwaarts, hoe meer late stadia. Maar het is nooit een zuivere overgang; begrazing, verzakking, verstuiving en allerlei menselijk ingrijpen zijn maar een paar redenen waarop de ene plek open is en de andere plek dichtbegroeid. Toch is het wel leuk te herkennen wat er gebeurt, zoals de dauwbraam die ik massaal zag opkomen op een deel waar maanden geleden afgeplagd is (het weghalen van de voedselrijke bovenlaag). En leerzaam om die inzichten vervolgens op je eigen projecten toe te passen.
Leer interactief en op eigen tempo.
3 reacties op “Ecologische successie in de duinen”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
Leuke tekst. Successie is iets wat veel mensen onvoldoende integreren in hun tuinbeleving…
Dank je wel 😀
Ja, daar ben ik het mee eens, zou leuk zijn dat in meerdere tuinen tegen te komen.
Pingback: Ecologische successie in de duinen (deel 2: foto’s) | Iris' Garden Ecology