Basisplanten voor een eetbare tuin (waar begin je mee?)
Als je planten voor je tuin gaat samenstellen dan heb je een basis nodig – dit gebruik ik om de juiste soorten te selecteren.
Klanten die een (ik heb het hier over meerjarige) eetbare siertuin, voedsel’bos’ of permacultuurtuin willen, komen vaak bij me met een lijstje met planten die erin moeten. Wat me opvalt is dat er, in veel gevallen, voornamelijk allerlei fruit op staat. Én dat die fruitsoorten zo’n beetje allemaal tegelijk rijpen. Mijn moeder heeft nog steeds flashbacks van de tijd dat een oom van haar een moestuin had, aan iedereen ladingen weggaf en ze thuis vervolgens wekenlang hetzelfde aten. Zonde, want de kans is groot dat je voedsel gaat weggooien of verspilt als alles in één keer rijpt, zelfs als je het uitdeelt aan anderen. Natuurlijk wil je graag fruit kweken – het is makkelijk, lekker en de bomen en struiken passen goed in een siertuin – maar je hebt er ook sneller genoeg van en het werpt ook nog een flinke schaduw. Dus reken jezelf niet meteen te rijk met de ruimte die je beschikbaar hebt voor fruit. Als je écht zo veel mogelijk uit je eigen tuin wilt eten, dan zijn het vooral de groenten waar je je het beste op kan concentreren. Want het is veel moeilijker om dáárvan genoeg in de tuin te hebben, zeker als je enkele fruitstruiken of -bomen erbij zet. En wat je dan zoekt is van de groepen die je gebruikt een zo veel mogelijk verspreidde oogst, maar wel genoeg per keer. Dát is de uitdaging.
Om dat voor elkaar te krijgen stel ik eerst een lijst op van de planten die ik in een bepaalde tuin kan en zou willen toepassen. Die deel ik in volgens een paar categorieën, met als belangrijkste basis drie groepen (sorry voor de namen, ze zijn wat flauw maar ik heb ze zelf bedacht 
):
1. Gulle gevers
Dit zijn de soorten die in één keer een grote opbrengst geven of in een korte tijd. Denk bijvoorbeeld aan appels, peren, aalbessen, uien (bijvoorbeeld de broedbolletjes van slangenlook) en veel eenjarige groenten. Aardpeer valt hier ook onder als je ze allemaal in één keer opgraaft (anders is het meer een keuken-kanjer, maar hier lukt het nog niet zo om ze steeds deels op te graven). Voor deze groep vind ik het bij huishoudens vooral handig om soorten te nemen die goed te bewaren of verwerken zijn, zodat daarmee het seizoen van bijvoorbeeld fruit verlengt wordt tot de winter en het voorjaar. Als je producten verkoopt, dan is dit je groep.
Mijn mispel (hier in knop) is een goed voorbeeld van een gulle gever: de mispels rijpen allemaal tegelijk en zijn dan perfect voor jam of compote.
2. Keuken-kanjers
Als in: een vaste prik in de keuken. Planten in deze categorie produceren een hoge opbrengst, maar zijn over een langere tijd te oogsten. Denk aan bramen, frambozen, meerjarige kolen, linde en veel (vaste) salade- en spinaziesoorten. Het liefste zet ik van deze soorten veel exemplaren neer, zodat er steeds genoeg van is.
Mijn meerjarige kool. Technisch gezien zou ik er jaarrond van kunnen oogsten, maar tijdens het voorjaar en de zomer laat ik hem meestal met rust (er is immers zat ander eetbaars te vinden en zo gek ben ik er niet op), maar tijdens de herfst en winter is het een vaste prik in de keuken.
3. Voedselbommen
Niet iedere groente heeft dezelfde voedingswaarde. Denk hierbij vooral aan eiwitten, bepaalde mineralen (zoals ijzer) en onverzadigde vetzuren. Vooral als je vegetariër/veganist bent, dan moet je er extra op letten dat je genoeg van dit soort stoffen binnen krijgt (maar vleeseters, dat is geen vrijstelling voor jullie hé 😉 ) De ene plant geeft je meer energie en laat je met een meer verzadigd gevoel achter dan de andere. Als je écht zo veel mogelijk uit je tuin wilt eten, dan is juist het juist belangrijk om dit soort planten neer te zetten. Noten, bonen, wortels en knolgewassen vallen in deze categorie en zijn met name in herfst en winter, maar eigenlijk het hele jaar door belangrijk.
Één van mijn twee hazelaars. Hier nog wat klein, maar hij wordt steeds groter en gaf afgelopen jaar al een handvol hazelnoten.
Dit zijn de basiscategorieën die ik maak. Ik probeer er bij het ontwikkelen van een plan zo veel mogelijk een balans tussen te vinden, ze toe te passen in de mate waarin ze worden gebruikt en ze te verspreiden over het jaar. Het is een hulpmiddel om te zien welke planten het belangrijkste zijn voor je situatie en of je er genoeg soorten en hoeveelheden (jaarrond) van hebt. Afhankelijk van je wensen – houd je bijvoorbeeld niet van inmaken of juist enorm, heb je weinig plek om te bewaren, ben je vegetariër/veganist, wil je vooral smooties produceren of eet je het liefst jaarrond salade – dan zet je meer of minder van een categorie neer. Aan die basis besteed ik de meeste ruimte in de tuin en dat vul ik vervolgens aan met andere soorten, zoals smaakmakers, eetbare bloemen en favorieten. Zie het als kleding: je jassen, ondergoed, jeans en schoenen zijn de basis waarvan je een aantal goede exemplaren hebt voor warme en koudere seizoenen. Die vul je vervolgens verder aan met verschillende shirts en accessoires – oftewel de smaken (op het moment dat ik dit schrijf kijk ik naar buiten naar waar de was te drogen hangt, vandaar die vergelijking XD ).
Stel je nu bepaalde eisen aan de planten en de tuin, dan zoek je soorten die zowel tot die categorieën behoren als die aan die andere eisen voldoen. Ik vind zelf bijvoorbeeld biodiversiteit heel belangrijk en ik kan voor alle drie de basiscategorieën een hele lijst van soorten bedenken die bij mijn eis passen. De categorieën kunnen elkaar ook zeker hier en daar overlappen – zoals je een jas lang en intensief kunt dragen is ook een hazelnoot bijvoorbeeld zowel een voedselbom als een gulle gever. Dat scheelt weer ruimte in je kast – eh, tuin.
8 reacties op “Basisplanten voor een eetbare tuin (waar begin je mee?)”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
hee Iris,
hele leuke website, erg interessant! ik las in een andere post dat je niet een hele grote tuin hebt en ik vraag me af: Is jouw tuin groot genoeg om je volledig te voorzien van groenten en fruit? zo nee, hoe groot moet een tuin dan wel zijn? (voor laten we zeggen een gezin met 2 kinderen)
ik wil gaan expirimenteren met permacultuur als ik een huis met tuin gekocht heb en ben benieuwd hoe groot mijn tuin moet zijn.
groetjes, Bas
Hoi Bas,
Dat is een goede vraag. Ik heb zelf niet genoeg ruimte om zelfvoorzienend te zijn. Harde cijfers kan ik je niet geven, maar ik heb het toevallig laatst voor mezelf uitgerekend op basis van schattingen (wat ik verwacht aan oogst van bepaalde planten en de oogst die ik eerder genoteerd heb). Op basis daarvan heb ik bovenstaande basisplanten gesorteerd, omdat je, door flink op die groepen te zetten, relatief meer opbrengst hebt per m2. Het hangt dus heel erg af van welke planten je kiest, de omstandigheden en je eigen gebruik. Mijn eigen gezin bestaat uit 3 personen: twee volwassenen en één (nu nog klein) kind. Qua benodigde groenten en fruit heb ik als leidraad voedingscentrum genomen (wat ik zie als absoluut minimum) en gerekend met 200 gram groente en 200 gram fruit per persoon per dag, mijn zoontje dan de helft (ben allang blij als hij dat momenteel eet). Op jaarbasis kijk ik dan naar 180 kg groente en 180 kg fruit. Ik heb berekend dat ik circa 1,35 kg per vierkante meter per jaar aan opbrengst mag verwachten (hoewel dat inclusief enkele planten is die nu nog te klein zijn om een voltallige opbrengst te genereren), met in totaal 67,5 kg groente en (grappig genoeg) 67,4 kg fruit per jaar. Dat is dus ongeveer 37% van de totale behoefte van mijn gezin. Die probeer ik nog verder omhoog te krijgen door meer ruimte te geven aan planten die een hogere opbrengst geven, meer klimplanten etc. Ik moet wel zeggen, de productie in mijn tuin ligt al redelijk hoog, je hebt wel wat oefening en tijd nodig voordat je op zo’n productie zit als je met een meerjarigensysteem werkt. Ik heb het voordeel dat ik het al twee jaar zo veel mogelijk probeer bij te houden hoe veel ik van welke plant oogst, maar zonder die cijfers is dat moeilijker inschatten. Voor veel fruitsoorten kun je door te googlen vaak wel een gemiddelde vinden. Ik hoop dat dat helpt, succes!
Mooie blog! Kan ik gied gebruiken om mijn eigen eetbare tuin aan te leggen 🙂 eens kijken waar mijn verzameling inpast
Dank je wel 🙂 Heel veel succes, ik kan er nog altijd zo van genieten om er lekker over na te denken. k Hoop dat jij er ook zo’n plezier in zult hebben.
Pingback: De kleine permacultuurtuin: eiwit en koolhydraten | Iris' Garden Ecology
Hoi Iris, ik vindt dat je een mooie website hebt en veel nuttige kennis en ervaringen deelt. Dank daarvoor. Wij hebben een vrij grote tuin maar tot nu toe helaas nog te weinig begroeid naar mijn zin. In het verleden heeft er ook een hazelaar gestaan, ik genoot van de zoete noten maar de volgende jaren gaf hij geen noten meer. Ook kwamen zn wortels in de weg en staken nieuwe scheuten telkens de kop op. Bij het maken van moestuinbakken is hij eruit gegaan. Ik zou toch wel weer hazelnoten willen in de tuin. Welke soort kan ik het beste nemen? Wij hebben geestgrond, grensgebied tussen duin en bos.
Hoi Marijke,
Als het om een enkele gaat, dan heb je een zelfbestuivende nodig. Daarvoor moeten de vrouwelijke en mannelijke katjes tegelijk aan de plant hangen. Naar mijn ervaring gaat dit niet iedere winter even goed bij zelfbestuivende rassen, maar bij ‘Cosford’ wel. Kruisbestuiving zorgt wel voor een betere opbrengst. Andere goede soorten zijn ‘Gunslebert’ en ‘Webb’s prize cob’. Je grond zou heel geschikt moeten zijn voor hazelaars, eventueel wat (goed afgerijpte) compost toevoegen aan het plantgat en de komende jaren mulchen/jaarlijks een beetje compost geven.
Dag Iris, dank voor het delen van je kennis 🙂 Mag ik je vragen: hoeveel ruimte is er nodig in de breedte voor een hazelaar/volwassen hazelaar?