Mulchen: praktisch aan de gang
Fragment van beplanting bij Landgoed Beeckestijn (zomer)
Leuk dat mulchen, maar hoe doe je dat? Geeft het geen problemen? En wat is de beste mulch?
Ik had niet verwacht dat mijn post van vorige week (Het níet winterklaar maken) zó over het internet verspreid zou worden. Geweldig dat mensen er zo positief op reageerden! En ik zag veel leuke reacties voorbij komen, van mensen die het een goed idee vinden lekker niets te doen tot mensen die de positieve effecten beaamden. Maar ook reageerden er een paar mensen die huiverig waren van mulchen, vooral omdat ze bang zijn dat daardoor schadelijke schimmels op de planten komen. Ik kon helaas niet in een directe reactie op hen antwoordden (dan zou ik ook wel erg veel ruimte nodig hebben 😉 ), maar dat gaf mij wel de inspiratie om deze post te schrijven. Het is een heel verhaal geworden, maar ik hoop dat het u wel helpt om een voor u fijne manier van mulchen te vinden en dat het wat onhandige situaties -oeps dat was geen mulch maar mijn mooie plant- voorkomt!
Dé manier van mulchen
Sorry, die bestaat niet. Toevallig kwam deze week op Facebook een stuk van Patrick Whitefield voorbij, waarin hij het had over dat hij alleen in de winter mulch gebruikte maar niet de rest van het jaar. Hij had namelijk zo veel last van slakken, waardoor hij ervoor koos niet altijd en overal mulch te gebruiken. ‘Want elke situatie is anders’, zegt hij in veel van zijn artikelen (en boeken, aanraders!), ‘en dus ook de middelen die je toepast en hoe je ze toepast’. Hear hear, mijn gedachte precies. De omgeving en omstandigheden zijn steeds weer anders (ook binnen één land als Nederland), de eisen anders, de organismen anders. In de industriële wereld van vergisting, compostering en waterzuivering is het een bekend probleem: je kunt twee exact dezelfde tanks direct naast elkaar hebben en ze beiden exact hetzelfde aan inputmateriaal geven, maar toch reageren ze nooit precies hetzelfde. De meest kleine variaties kunnen uiteindelijk veel verschil maken. Misschien kreeg die eerste net wat meer zon dan die tweede? Was er nét een klein beetje meer van het ene materiaal dan het andere in de input door die pompafwijking van 5%? In de meeste gevallen is er geen peil op te trekken. Bovendien, je werkt toch met levende wezens en die hebben nou eenmaal een eigen wil. Het blijft dus altijd even kijken wat het beste werkt in de huidige situatie en wat natuurlijk het meest prettige is voor jezelf.
Dus hoe, wanneer en waarmee ga je mulchen? Hoe voorkom je dat planten schimmel krijgen door mulch? En hoe voorkom je dat slakken er hun heerlijke huisje van maken, om vervolgens alle mooie planten kaal te vreten? Dat hangt helemaal af van de situatie en hoe je dingen toepast. Hieronder heb ik tips verzameld uit mijn eigen ervaring en die van anderen.
Schimmels
Ik ben niet zo bang voor schimmels door mijn mulch. Waarom?
Ten eerste: schimmels die dood materiaal verteren, meestal andere schimmels zijn dan die levende planten aanvallen en verzwakken. Schimmels die dood materiaal verteren concurreren in de bodem ook nog eens met die parasitaire schimmels (ze verteren bijvoorbeeld de sporen), waardoor die laatste minder kans hebben om voet aan de dijk te zetten. Hoe meer (positieve) organismen in de bodem (en de mulchlaag) leven, hoe minder ruimte (negatieve) organismen hebben om te leven en te eten. Mulch is dood materiaal en heeft dus een grote taak, juist in het tegenwerken van de schadelijke schimmels. En de soort mulch maakt hierin ook verschil: het toevoegen van compost (zowel commerciële als zelfgemaakte), zowel als enige mulch, als mix of alleen af en toe, is een goede methode om veel nuttige organismen in de bodem te krijgen. Ook bloesem is een goede voedingsbodem voor nuttige schimmels. Bovendien, zoals ik al vertelde in Paddenstoelen!, is die mulchlaag een heel goede manier om mycorrhiza te krijgen en beschermen mycorrhiza planten tegen aanvallers.
Ten tweede: het zijn vrijwel altijd al verzwakte planten waarop de parasitaire schimmels gaan groeien. Zo zijn meeldauw en valse meeldauw een goed voorbeeld. Bob Flowerdew verteld in het boek ‘De groene tuinier: gids voor milieubewust tuinieren’ dat planten die last krijgen van deze schimmels vaak waterstress (vochtige lucht + droge bodem) hebben. Ik ben het met hem eens, door mijn eigen observaties in de tuin en de natuur. Simpel gezegd werken deze omstandigheden zo: als de bladeren steeds erg vochtig blijven maar de wortels krijgen niet veel water, dan kan de plant zijn voedings- en afvalstoffen niet goed meer doorvoeren en afvoeren en wordt hij vatbaar voor ziektes. En met name meeldauw houdt van vochtige omstandigheden. U kunt het zelf zien: kijk maar eens om u heen als het een tijdje erg vochtig weer is geweest, maar het niet echt veel en goed heeft geregend. Zelfs in de natuur krijgen veel planten en bomen dan last van meeldauw. Overigens gaan ze zelden aan dit soort schimmels kapot. Parasitaire zwammen (honingzwam bijvoorbeeld) vallen ook kwetsbare bomen aan, bijvoorbeeld verse aanplant, bomen waarvan de wortels veel en agressief zijn gekortwiekt of oude, verzwakte bomen.
Ten derde: ik maak gebruik van wat voorzorgsmaatregelen om het risico zo veel mogelijk te verminderen. Snoeihout leg ik meestal direct op de grond, maar niet te dicht bij de bron. Dood hout laat ik sowieso niet in direct contact met levend hout staan. Materiaal dat al ziek is gaat direct op de compost (genoeg concurrentie waardoor het meeste wel kapot gaat) of als het iets ernstigers is of ik vertrouw het niet, dan gaat het in de GFT. Het industriële composteringsproces heeft namelijk een pasteurisatie-stap. Met sommige planten ben ik wat voorzichtiger dan met andere. Dit zijn voornamelijk leden uit de rozenfamilie. De rozenfamilie staat er namelijk om bekend gevoeliger te zijn voor schimmels uit mulch die kunnen overslaan op het levende materiaal. Daarom leg ik snoeimateriaal zeker niet in de buurt van de plant of boom waar het vanaf kwam. Mulch van onverteerd dood materiaal leg ik ook niet te dicht bij de stam van planten uit deze familie, maar bijvoorbeeld wel rijpe compost. Overigens ervaar ik dat dat gevoelige vooral voorkomt bij de veelvuldig gekruiste (en dus zwakkere) cultivars en hybriden zoals tuinrozen of minder resistente appelrassen en roosachtigen die net niet helemaal thuishoren in ons klimaat, zoals perzikken.
Ik pas al jaren mulch toe zonder schimmelproblemen. Ik zie het zo: met alle nuttige eigenschappen van mulch (meer info hier en hier) houdt u planten én de bodem makkelijker gezond, waardoor ze juist minder snel vatbaar zijn voor schadelijke schimmels. Want zonder mulch heb je sowieso ook schadelijke schimmels.
Aanvulling: er is weinig onderzoek te vinden over de impact van mulch op schadelijke schimmels. Over de invloed van mulch op de beruchte Botrytis cinerea, beter bekend als grauwe schimmel (eentje die veel soorten planten aanvalt en o.a. gevreesd is in de wijnteelt) vond ik twee onderzoeken. In de eerste werd geen verslechtering en in een aantal gevallen zelfs een vermindering gezien van het voorkomen en de ernst van grauwe schimmel bij wijnplantages met verschillende soorten mulch, ten opzichte van kale grond (Mundy e.a. (2002). Effects of mulching with vineyard en winary waste on soil fungi and Botrytis bunch rot in Marlborough vineyards). De tweede (Jacometti (2007). Enhancing ecosystem services in vineyards to improve the management of Botrytis cinerea) deed tests in een wijngaard met geïnfecteerd snoeimateriaal van de wijnstok in combinatie met verschillende soorten mulch en alleen wijnstok-afval ter controle. Dit onderzoek concludeerde een reductie van het voorkomen en de ernst van grauwe schimmel bij alle soorten mulch ten opzichte van de controle, een versnelde afbraak van het wijnstok-snoeimateriaal (wat ze met het verminderde voorkomen verbinden) én toename van bodemactiviteit en verandering van C:N ratio (organisch materiaal t.o.v. stikstof). Dat laatste gaf een minder sterke bladgroei van de wijnstok wat weer in verband gebracht wordt met betere omstandigheden ter voorkoming van grauwe schimmel.
Slakken
Slakken zijn hét bekende probleem met mulch in ons klimaat. Dit is zeker een punt van uitproberen wat het beste werkt. Ik heb er zelf in een bepaald stukje ook mee lopen rommelen, maar ik heb ook ervaring met de tuin van mijn moeder (enorme slakkenpopulatie in de hele buurt). Het meest lastige is dat slakken hun eitjes leggen in de toplaag van de bodem. En laten veel soorten mulch daar nou juist perfect voor zijn! Slakken verstoppen zich ook in mulch, maar het is vooral die voortplanting die lekker hard kan gaan! Mijn eigen ervaring is dat het weghalen van mulch in het voorjaar (dan zijn de eitjes gelegd) goed werkt, omdat dit de eitjes kapot maakt. Daarna kan het eventueel weer teruggelegd worden, of als het heel erg is, op de compost ermee en de berg af en toe controleren. Compost gebruiken als mulch helpt ook: slakken kunnen zich er minder goed in verstoppen. Dit was ook ongeveer waar Patrick Whitefield op uitkwam in bovengenoemde stuk.
Maar mulch hóeft geen slakkenoverlast te geven! Alleen in het begin heb ik de bovengenoemde methode toegepast (met mulch in het voorjaar verzamelen en weer terugleggen), maar na het tweede jaar ben ik er volledig mee gestopt. En ik heb heel weinig slakkenvraat. Ik moet eerlijk bekennen dat ik de exacte oorzaak niet weet, ik heb zo veel dingen die het zouden kunnen zijn. Ik trek veel predatoren (vogels, amfibieën, een egel, bosmuizen), ik heb veel kruiden en planten waar ze niet van houden, zodat ze verward raken en niet direct van plant A naar plant B verhuizen, ik heb zelfs een paar lokplanten (hosta’s en een ridderspoor) maar zelfs die worden nauwelijks aangevreten. Ik denk dat al deze dingen tezamen ervoor zorgen dat ik weinig overlast ondervind. Ik kom wel eens slakken tegen, maar het zijn bijna altijd kleintjes. Wat ik ook denk dat bijdraagt, is dat ik discrimineer. Nou ja, ik maak onderscheid tussen huisjesslakken en naaktslakken. Huisjesslakken eten veel meer dood en ziek plantmateriaal dan naaktslakken en veroorzaken daardoor minder schade aan levende planten. Naaktslakken daarentegen zijn veelvraten van vers materiaal: die kunnen een plant echt in een nacht strippen. Naaktslakken (eigenlijk alleen als ik een echte grote tegenkom) haal ik weg. Maar ik denk ook dat ik juist huisjesslakken bevorder met mijn mulch van vers gesnoeid tuinafval, want ze eten dood materiaal. En daarin zit de crux: naakstslakken en huisjesslakken concurreren met elkaar. Ze eten elkaars eitjes en kleintjes op. Doordat ik veel huisjesslakken heb, wordt er extra geroofd op naaktslakken en ik denk dat dát een belangrijke reden is dat ik weinig slakkenvraat heb. Het zou ook verklaren waarom ik vooral kleine slakjes heb en bijna nooit grote: de naaktslakken worden meestal vroeg opgegeten en de grotere huisjesslakken worden heel graag door vogels opgepeuzeld. Haha, mulch bevordert slakken maar helpt ook ze te neutraliseren, weer een mooi voorbeeld van hoe complex een natuurlijk systeem is. Het laat ook zien dat de ene situatie de andere niet is.
Algemene tips
Als u al vaker heeft gemulcht dan weet u waarschijnlijk al dat het niet altijd even makkelijk is als het lijkt. Daarom heb ik in dit stukje nog wat tips voor beginners (en wellicht ook voor de meer gevorderde mulchers):
- Bij een dunne laag heb ik het over circa 1- 5 cm, dikkere lagen zijn eerder 10 cm.
- Fijnere mulch zoals bladeren, kleine takjes en dergelijke vind ik het makkelijkste goed te verspreiden door met twee handen een grote bos te pakken en dan boven de border en tussen de planten te schudden.
- Compost kruimel ik het liefste voorzichtig met de hand uit tussen bestaande planten, maar bij nieuwe aanplant gooi ik een berg op de grond en verspreid deze met een hark.
- Bij grotere planten is mulchen makkelijk: je kunt vrij grof werken en hoeft niet op te passen dat je kleinere plantjes ondersneeuwt. Bij kleine plantjes of tussen bodembedekkers is het wat lastiger: ik vind gewoon voorzichtig handjes neerleggen en een beetje uitspreiden het makkelijkste.
- Bij nieuwe aanplant stuit je op een moeilijkheidsgraad: als je eerst plant (zeker kleine plantjes) en dan mulcht heb je kans dat je kleintjes ondersneeuwt of, erger nog, als het een groter stuk is dat je nieuwe aanplant plat trapt. Als je eerst mulcht, moet je wel weer zo veel mogelijk voorkomen dat er veel mulch in het plantgat verdwijnt (niet alle planten kunnen goed tegen onverteerd materiaal bij of tegen hun wortels, ze kunnen er ziek van worden of gewoon niet lekker groeien). Maar een beetje is meestal echt niet erg. Gisteren stond ik voor precies zo’n afweging en dan ben je blij dat je er van tevoren over nadenkt hoe je het aanpakt. Ik heb eerst de grote planten in de grond gezet, daarna gemulcht en daarna alle kleine planten op hun plek gezet en geplant. Bij het planten in mulch maakt ik eerst een kleine ruimte vrij, daar waar het gat komt en een plekje voor het bergje aarde dat eruit komt. Daarna veeg ik de mulch er weer overheen en tussendoor. Zo voorkom ik dat er veel mulch in het plantgat verdwijnt.
- Zaailingen zaai ik het liefste in een laagje compost. Als de planten groter worden mulch ik pas met ander materiaal, omdat anders de zaden of kiemplantjes onderdrukt kunnen worden.
- Probeer snoeihout niet tegen levend hout aan te leggen om ziektes en schimmels te voorkomen.
- Veel kruidachtige en bodembedekkende planten (meerjarige soorten) groeien bij het opkomen in het voorjaar gewoon dwars door een laagje bladeren, compost of houtsnippers heen. Toch is het handig om het even in de gaten te houden de eerste keer: komt een plant niet snel op dan kunt u de basis (daar waar ze uit de grond komen) vrijmaken. Bij een dikkere laag houdt u het beste de basis vrij van mulch. Ook om planten makkelijker terug te vinden is het handig niet álles te bedekken.
- In de winter kunt u een laag mulch over een niet geheel winterharde plant leggen om hem te beschermen tegen vorst. Het is dan wel handig de basis in het voorjaar vrij te maken.
- Er hoeft niet overal even veel, hetzelfde of überhaupt overal mulch te liggen: experimenteer vooral! Als iets niet fijn werkt dan is het ook zo weer aangepast!
Soorten mulch
Er is dus geen super-mulch, of in ieder geval niet in algemene zin. Ikzelf gebruik vooral tuinafval, levende mulch, (zelfgemaakte) compost en kranten en ik vind ze allemaal prettig werken. Iedere soort mulch heeft bepaalde eigenschappen die het daarom meer of minder geschikt maken voor een situatie of de wensen. Daarom beschrijf ik hieronder kort een aantal soorten en hun belangrijkste eigenschappen.
Commerciële compost:
- voedselrijk, alles wat planten nodig hebben zit erin
- veel micro-organismen die bijdragen aan een gezonde bodem en planten
- verbetert water-vasthoudend vermogen en waterdoorlaatbaarheid bodem
- ziet er netjes uit
- minder last van slakken
- geen kiemkrachtige zaden of wortelonkruid
- bevat meestal restjes plastic
- bevat vaak veen
- inkopen of (meestal één keer per jaar) gratis op te halen via gemeente
- onderdrukt onkruiden redelijk goed tot goed, afhankelijk van dikte laag
Zelfgemaakte compost:
- voedselrijk, alles wat planten nodig hebben zit erin
- grover dan commerciële compost
- voegt meer structuur toe voor waterdoorlaatbaarheid
- bevat veel micro-organismen én insecten die bijdragen aan een gezonde bodem en planten (meer verschillende soorten dan in dan commerciële compost, dat bevat veel bacteriën en schimmels die op hogere temperaturen werken dan dat in de tuin gebeurt)
- oogt netjes afhankelijk van eigen selectie
- minder last van slakken
- potentiële kiemkrachtige zaden of wortelonkruid (ik heb bijvoorbeeld steeds spontane tomaten-zaailingen)
- zelf bepalen biologische/niet biologische input
- onderdrukt onkruiden redelijk goed tot goed, afhankelijk van dikte laag
Karton/kranten:
- vooral geschikt voor gebruik tussen jonge aanplant/klaarmaken van een stuk grond voor nieuwe beplanting
- onderdrukt onkruiden zeer goed
- geschikt om gras weg te mulchen
- verteerd langzaam maar draagt wel bij aan organisch materiaal
- moet laag bovenop i.v.m. wegwaaien
- water loopt makkelijker weg van het terrein als krant/karton verzadigd is
GFT (ongekookt):
- komen veel slakken op af
- heeft eerder schimmels die ook levend materiaal aantasten of ongezond zijn om in te ademen
- trekt eerder insecten die vruchten opeten
- oogt niet mooi
- kippen eten er graag van
- kan helpen tegen katten/honden (o.a. citrusschillen en koffiedrab wordt die eigenschap toegeschreven maar bij mijn tuinpanter en tuintijger werkt het in ieder geval niet)
- zelf bepalen biologisch/niet biologisch
- onderdrukt onkruid redelijk
Tuinafval:
- hout is een belangrijke voedingsbodem voor nuttige schimmels (vooral voor houtachtige gewassen)
- grasmaaisel en kruidachtigen zijn goede voedingsbron voor zichzelf: voedingsstoffen én afval ‘kweekt’ nuttige micro-organismen
- geen zieke delen gebruiken
- kan enigszins rommelig ogen
- bladeren en bloesem zijn goede voedingsbodem voor nuttige schimmels
- groen materiaal bevat veel voedingsstoffen
- scheelt ruimte en werk door ‘chop-‘n-drop‘, geen compostplek nodig
- makkelijk biologisch afhankelijk van planten
- goede isolatielaag voor bodem
- zeer goede verstopplek roofinsecten, zeker in winter, daarmee weer voedselbron vogels en zoogdieren
- nestmateriaal voor vogels
- onderdrukt onkruid redelijk tot goed, afhankelijk van soort en dikte laag
Houtsnippers:
- ziet er mooi uit
- hout is een belangrijke voedingsbodem voor nuttige schimmels (vooral voor houtachtige gewassen)
- geeft heel langzaam kleine beetjes voedingsstoffen af
- veel insecten verstoppen zich erin, daarmee weer voedselbron vogels en zoogdieren
- redelijke isolatielaag voor bodem
- verteert langzaam tot snel afhankelijk van hoeveelheid zon en vocht
- onderdrukt onkruid vrij goed
- inkopen of zelf verhakselen
Levende mulch (bodembedekkers):
- zeer goede verstopplek roofinsecten (groenblijvende soorten ook in winter), daarmee weer voedselbron vogels en zoogdieren
- hoe diverser hoe meer soorten roofinsecten getrokken (kunnen) worden
- onderdrukt onkruid goed, groenblijvende soorten vooral
- ziet er mooi uit
- extra voedsel/bloemen/nectar/vruchten voor ons en dieren
- sommige soorten woekeren (maar vullen wel snel een stuk op)
- wortelruimte nodig, moet passen bij andere planten
- extra wortelruimte in gebruik (bijvoorbeeld boom met diepe wortels en bodembedekkers met ondiepe), meer ruimte voor bodemprocessen
- ontmoedigen katten vaak, zeker soorten met citroengeur (niet altijd helaas)
- prettiger voor dieren om op/doorheen te lopen
Steentjes/cacaodoppen/schelpen:
- oogt mooi
- doet meestal weinig voor bodem/planten
- schelpen maken de grond kalkrijker
- inkopen, vaak duur
- goed tegen katten (ik kan niets garanderen)
- cacaodoppen kunnen giftig zijn voor katten/honden
- onderdrukt onkruid vrij goed
Leer interactief en op eigen tempo.
5 reacties op “Mulchen: praktisch aan de gang”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
Pingback: In 10 stappen een onderhoudsarme tuin | Iris' Garden Ecology
Pingback: Welke manier van GFT recycling past bij jou? [mini-gids met overzicht] | Iris' Garden Ecology
Hallo Iris,
Wat een leerzame artikelen op uw site; ik blijf maar lezen.. Ik heb een specifieke vraag over mulchen; ik kan heel makkelijk en dichtbij het moestuinencomplex aan fijn versnipperde ‘kerstbomen’ komen van de gemeente. Blijkbaar vormt het na de kap geen gevaar voor het zuurder maken van de bodem, maar is het een verstandige keuze om het te gebruiken als mulch? (ik heb het nu tussen al mijn frambozenstruiken liggen, wel met eerst een hoopje compost direct tegen de plantaanzet aan). Ik lees zoveel tegenstrijdigs over het gebruik van naaldhout als mulch, Bedankt alvast voor uw reactie,
Groeten, Sofie
Hoi Sofie,
De informatie die beschikbaar is, is inderdaad erg tegenstrijdig. Zelf heb ik een flinke spar in de tuin staan waaronder een aalbes staat (dat was ooit een experiment van mij) maar die groeit goed en geeft prima bessen ondanks de nabijheid en de mulch van naalden van de boom. Bij frambozen merk ik ook geen nadelen op, bovendien kunnen die op redelijk zure grond gedijen. Met het mulchen met houtsnippers in het algemeen heb ik ook geen problemen ondervonden die erop duiden dat de grond echt zuurder werd (of dat gemerkt met een pH-meter). Dus ik verwacht niet dat mulchen met naaldhout daar een probleem zal vormen. Belangrijk is wel een goede koolstof/stikstofverhouding te benaderen (houtachtig materiaal bevat vooral veel organisch gebonden koolstof) door aan te vullen met groen materiaal (bladeren, grasmaaisel, dat bevat relatief meer stikstof). Anders kunnen bodemorganismen stikstof uit de bodem gaan onttrekken om het hout te verteren en blijft er weinig voor de planten beschikbaar. Compost als aanvulling is een goede voor nu. Hopelijk helpt je dat, groetjes Iris
Hoi Iris,
Bedankt voor je uitgebreide antwoord met toelichtingen en ervaringen!
Je uitweiding over slakken heeft ook mijn ogen geopend; ik baal(de) er altijd van dat er van de hosta’s wordt gesnaaid, maar .. wat een goed idee om het als lokplant te gebruiken voor zowel de slakken als de vogels.
Bedankt voor je hulp, groetjes, Sofie