Wat is beter, inheemse of uitheemse beplanting?
Inheems en uitheems, het blijft een discussie. Maar dit wordt geen stukje over wat goed is en wat fout, of wat u moet doen (sowieso ben ik daar allergisch voor). Ik wil u graag argumenten en vraagtekens voorleggen, zodat u voor uzelf kan bedenken wat u ervan vindt. Wat ik ook graag wil laten zien is dat de natuur zoveel complexer is dan wat wij ervan maken, iets waarover ik me steeds weer verbaas! Maar vooral: enjoy!
Te beginnen met het eerste discussiepunt: wat zegt inheems over een plant? Eigenlijk erg weinig. Of een plant als inheems wordt beschouwd, wordt bepaald door of de plant ten tijde van een specifiek punt in de geschiedenis als een wilde plant in het gebied voorkwam. Wat daarna kwam via ‘natuurlijke route’ (lees: door dieren of de wind verspreid), is uitheems. Meestal is het gekozen punt ergens na de ijstijd, maar vóór de eerste agricultuur. Dat geeft nogal wat ruimte voor discussie. Tijdens de ijstijd was er een andere begroeiing (waarschijnlijk bloemrijke toendra in grote delen van Europa) dan daarna. Toen het warmer werd, verschoven voor veel plant- en diersoorten de leefgebieden. De soorten die op dat specifieke punt in de tijd in Nederland voorkwamen worden gezien als inheems. Maar ook die soorten waren dus ooit uitheems. En het klimaat (en omstandigheden) blijven veranderen. Dus soorten die eerst veel zuidelijker voorkwamen, komen nu ook hier vaker voor. Nog steeds zijn soorten aan het migreren. Is dat een nieuwe migratie of onderdeel van een continue (natuurlijk?) proces?
Om het nog even ingewikkelder te maken: inheemse soorten worden niet beperkt door politieke grenzen. Een soort kan inheems zijn in Nederland, maar alleen voorkomen langs de kust (bijvoorbeeld gele hoornpapaver [1]). Is de soort dan nog inheems te noemen in Drenthe? Voor het gemak maak ik daarom onderscheid tussen ‘inheems’ (Nederland) en ‘gebiedsinheems’ (specifiek gebied). Die ‘terroroehoe’ van Purmerend was uitheems voor dat gebied, maar toch is de oehoe inheems in Nederland (en was de oehoe uit eigen beweging naar Purmerend getrokken).
Dan term ‘exoot’. Waar uitheems (meestal) wordt gebruikt voor planten die via ‘natuurlijke’ weg zijn gekomen maar niet inheems zijn, wordt met de term exoot een plant- schimmel- of diersoort bedoeld die hier door de mens is geïntroduceerd. Bewust geïmporteerd vanwege bijvoorbeeld eetbaarheid (aardappel) of mooie bloemen (rode zonnehoed). Of juist per ongeluk via niet-daartoe-bestemde-wegen (ambrosia uit vogelvoer of waterplanten uit aquaria). Er zijn ook exoten die als invasief worden beschouwd en een gevaar vormen voor het lokale evenwicht. Doordat ze zich bijvoorbeeld zeer snel verspreiden over een gebied en inheemse soorten wegdrukken (Kudzu), inheemse soorten opeten (Japans lieveheersbeestje -die overigens niet soortgelijke kwaliteiten hebben als de inheemse-) of geen natuurlijke vijand hebben in het nieuwe gebied (Japanse duizendknoop [2]). Maar er zijn ook andere (gevaarlijke) problemen mogelijk met exoten. Zo kunnen exoten nieuwe ziektes, schimmels of diertjes meenemen, die de lokale flora en fauna zeer ernstige schade kunnen toebrengen. Een bekend voorbeeld is de verroamijt, die verantwoordelijk wordt gehouden voor een groot deel van de bijensterfte. Deze mijt komt oorspronkelijk uit Azië en kon door het verplaatsen van bijensoorten overlopen op de Europese honingbij [3]. Maar een exoot hoeft geen probleem te vormen voor de omgeving.
Wat zijn nu wilde planten? Alle bovenstaande soorten, mits ze zichzelf in het wild verspreiden en handhaven. Onze lokale natuurgebieden kunnen dus bestaan uit vegetatie die zowel inheems, uitheems als exoot is. Kijk maar eens naar Nationaal Park Zuid-Kennemerland: inheems zijn bosrank (Clematis vitalba) egelantier (Rosa rubiginosa), en meidoorn ( [4]. Een niet-invasieve exoot is de middelste teunisbloem (Oenothera biennis) en een invasieve exoot Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina). En dan de vele dennen. Ze zijn niet inheems, maar ooit aangeplant in de duinen als werkverschaffing. Technisch gezien dus een exoot en wellicht niet eens te rekenen tot wilde planten. Maar tijdens de ijstijd kwamen ze hier juist van nature voor, en op dát moment kunnen ze als inheems beschouwd worden. Lekker vaag hè?
Exoten gebruiken stuit dus wel op discussie. Maar er zijn ook veel belangrijke voordelen te behalen:
Toch is er wel een keerzijde. Exoten gebruiken kent een aantal risico’s:
Veel van de planten die we nu eten en veel van onze tuinplanten komen dus uit andere landen. Daarvoor zijn (goede) redenen: groenten en fruit zijn bijvoorbeeld lekkerder of praktischer, de bloeiende planten zijn mooier, maar ook trends en commerciële landbouw beïnvloeden onze keuzes waardoor we vergeten dat er ook zo veel interessante inheemse planten zijn. Maar waarom zijn inheemse planten nou toch zo belangrijk, en al helemaal in een klein tuintje? Er valt veel te winnen:
Nadeel is natuurlijk wel dat inheemse planten die als waardplant dienen voor rupsen worden kaalgevreten. Maar daar krijg je wel weer vlinders voor terug!
Zoals ik al zei, er is geen eenduidig antwoord. Ikzelf gebruik het liefste inheemse planten waar mogelijk, aangevuld met (bekende) exoten. Ik vraag mij ook sterk af hoe weerbaar en stabiel een plantengemeenschap kan zijn, als deze niet ten minste een basis heeft van inheemse planten. En ik denk vooral: we weten nog zo veel niet.
“The last word in ignorance is the man who says of an animal or plant, “What good is it?” If the land mechanism as a whole is good, then every part is good, whether we understand it or not. If the biota, in the course of aeons, has built something we like but do not understand, then who but a fool would discard seemingly useless parts? To keep every cog and wheel is the first precaution of intelligent tinkering.” – Aldo Leopold
Ikzelf heb beide in de tuin staan en ben er erg tevreden mee omdat de vele soorten insecten in mijn tuin ook echt geen onderscheid maken. Ons klimaat veranders iedere keer weer wat dus betekend dat ook de flora en faun continu in beweging is. Kan een soort niet gedijen, dan is het nog niet welkom.
Hallo Iris zeer interessante blog bedankt! Ik ben zelf volop mijn steriel voetbalveld van een gazon aan het omtoveren tot een ecologische tuin vol leven dus je blog is enorm handig en leerrijk. Oorspronkelijk was ik redelijk dogmatisch van plan om uitsluitend inheemse planten te gebruiken in mijn nieuwe tuinontwerp maar dat blijkt toch niet altijd gemakkelijk. Vanaf nu mogen er ook wat exoten of cultivars van inheemsen tussen op voorwaarde dat ze meerwaarde hebben voor insecten of vogels en niet invasief zijn. Inheemse wilde planten zijn zeker ook prachtig, maar sommige cultivars of exoten zijn soms te mooi om te weerstaan. 🙂
Bedankt voor je leuke reactie Tom! Ik ben heel blij om te lezen dat mijn blog helpt. Ja, sommige exoten zijn inderdaad te mooi om te laten staan, dat probleem ken ik maar al te goed. Heel veel succes met de tuin, ben erg benieuwd wat je ervan maakt! Kan ik ergens foto’s van jouw project vinden?
Hi Iris, ben zelf nog niet aan eht bloggen geslagen en heb (nog) geen foto’s. Zodra ik wat beeldmateriaal heb laat ik het je weten. 🙂
Hi Iris,
Omdat je een artikel hebt gewijd aan mijn vorige vraag over het maken en hergebruiken van milieuvriendelijke potgrond wil ik nog eens een vraag op je afvuren waar ik al een tijdje mee zit. 🙂
Wat betreft de vaste planten, heesters en bomen in de tuin kies ik steevast voor hetzij ‘inheemsen’ hetzij ‘exoten met meerwaarde’. Wat betreft eenjarige zomerbloeiers in bloembakken vind ik het echter moeilijk om uitbundige bloeiers ‘met meerwaarde’ te vinden. Mijn terras is elk jaar versierd met bakken uitbundig bloeiende surfinia’s of hangpelargoniums of gelijkaardige klassieke eenjarigen. Deze planten zorgen voor een uitbundige bloemenpracht heel het zomerseizoen lang maar ze zijn eigenlijk weinig interessant voor onze zoemende insectenvrienden. Ik zie alleszins nooit ‘leven’ op deze planten. Ik vermoed dat ze zodanig doorgekweekt zijn dat ze zo goed als geen stuifmeel/nectar leveren.
Mijn vraag is dan ook: heb jij weet van eenjarige (hang)planten die de hele zomer mooi bloeien maar die ook interessant zijn voor insecten?
Alvast bedankt!
Tom
Hoi Tom,
Ik zal er een aantal verzamelen en dan kom ik hier later op terug!
Hoi Tom,
Ik heb je vraag gebruikt voor mijn 100ste blogpost, die morgen online gaat. Daarin heb ik je vraag beantwoord!
Bedankt Iris ik ben heel benieuwd.
Pingback: 10 Mooie wilde planten (deel 1) | Iris' Garden Ecology
Pingback: Inheems vs. exoot (deel 2) | Iris' Garden Ecology
Pingback: Inheemse Planten – De Geneeskrachtige Tuin 🐍