Eetbare inspiratie in de duinen
“Wat is er nou eetbaar in de duinen?”
Dat is een vraag die mij vaak is gesteld. Vandaag had ik toevallig een gesprek met iemand over hoe veel er eigenlijk eetbaar is in onze omgeving, ook al denk je in de eerste plaats van niet. Zo kwamen we uit op de duinen en kreeg ik de inspiratie voor deze post. Want dat vind ik zo grappig: de meeste mensen verwachten het niet, maar als je weet waar je moet kijken dan kun je hele maaltijden vinden. Niet dat ik nu zeg dat je in de duinen moet gaan plukken! Als we dat allemaal doen, dan zijn ze binnen de kortste keren kaal. Ik zeg: observeer en leer. Bovendien willen we juist méér natuur, niet minder…
Nee, juist voor inspiratie moet je als kustbewoner daar zijn, niet op de TuinIdee-beurs. Zelf woon ik bijvoorbeeld dicht bij het Noordhollands Duinreservaat en experimenteer in mijn eigen tuinen met planten, combinaties en biotopen, gebaseerd op wat ik aldaar tegenkom. Juist de duinen hier en die bij Haarlem kennen ontzettend veel variatie in biotopen, zo heb ik nog op school (in Den Bosch!) geleerd. Droog en nat, kaal en weelderig, extreem en beschermd, zuur en basisch, voedselarm en voedselrijk, jong en oud; ik voel me behoorlijk gezegend met zo’n gevarieerd landschap zo dichtbij. En zo vaak reageren mensen dan met verbazing als ze horen dat er daar eetbare planten groeien. Dat is toch allemaal kaal en droog? Nou, kijk eens wat je allemaal kunt vinden, gewapend met één, of nog liever meerdere determinatiegidsen.
Duinbos
Beuk
Als je hier vanaf de huizen de duinen in loopt, dan ontmoet je eerst het bos. Die bossen zijn bijna allemaal aangeplant, gedurende de eerste helft van de vorige eeuw, in de naam van werkverschaffing, de voorkoming van duinverstuiving en houtkap. Dat is de reden dat je er o.a. veel zwarte dennen zien. Veel daarvan zijn zo’n beetje aan het einde van hun leven en veel duinbeheerders vinden dat een mooi moment om de duinen terug te brengen naar hun natuurlijke staat. In sommige delen nemen natuurlijke loofbomen het stokje over. Er zijn ook delen die van nature niet bebost zouden zijn als er niet was aangeplant. Daar laten de beheerders de bomen afsterven en schrapen vervolgens de bovenste, humusrijke laag weg (die is ontstaan dankzij de aanplant van die dennen), om de diversiteit van de duinen terug te brengen. Veel mensen kennen de duinen alleen maar als bebost en schrikken daarvan. Te begrijpen, ook, want we hebben bomen hard nodig. Maar op Europees niveau zijn onze duinen een hele bijzondere omgeving, waar zeldzame planten en vegetaties voorkomen en waar weer allerlei dieren van afhankelijk zijn. Dát is waar het beheer zich op richt. Persoonlijk geniet ik van de overgang naar de open, zich opnieuw en opnieuw vormende duinen. Zo groeien hier bij Heemskerk ineens weer prachtige orchissen in vochtige, kikkerrijke duinvalleien.
Eikeltje aan tak
Wie een beetje bekend is met wilde eetbare planten zal ze hier makkelijk kunnen vinden. Kijk eerst eens omhoog. Veel van het eetbare hangt gewoon boven je hoofd. Zo zijn de bladeren van berk en beuk eetbaar, evenals de beukennootjes. Van de naalden van de zwarte den en grove den kun je thee zetten. Maar kijk je nou naar de grond en ligt die vol met eikels, dan heb je meteen nog een voedselbron gevonden! Eikels kun je eten – mits je ze eerst gewassen en/of gekookt hebt, het kookwater hebt weggegooid en ze niet rauw eet. Sommige mensen maken er meel en vervolgens bijvoorbeeld eikeltjesbrood van. Ik heb er zelf geen ervaring mee, maar als je meer wilt weten lees dan dit stuk van Groene Avonturen eens.
Duinstruweel
In de beschutting van de bossen rollen de heuvels naar struweel. Hier groeien meidoorn, sleedoorn, vlier, braam en allerlei rozen, waaronder egelantier, hondsroos en duinroos. Van de vlier kun je de bloemen en de bessen eten, mits je ze eerst verhit. Sleedoorn krijgt groene, later blauwe bessen, die je nadat de vorst erover is geweest kunt eten. Van meidoorn en rozen kun je de bladeren en bloemen eten, van roos daarnaast ook nog de vruchten. Die van de roos moet je overigens wel eerst ontdoen van de pitjes en haren binnenin, óf je doet ze in zo’n papieren theezakje of koffiefilter en maakt er een vitaminerijke thee mee. Met een beetje geluk ontdek je ook nog kruisbessen.
Rozet van middelste teunisbloem
Duindoorn kan hele stukken overheersen, waar het open, zanderige landschap in struweel en bos overgaat. De bessen zijn rijk aan vitamine C en wat zuur en wrang, maar ik snoep er altijd graag een paar als ik ze in het openbaar groen (!) in mijn omgeving tegenkom. In de duinen steken de grijzige bladeren prachtig af bij bloemen van de planten er omheen. Zo prijken de grote bloemen van de middelste of gewone teunisbloem in de anderzijds vooral grijsgroene omgeving en kleuren de duinen met felgele vegen. Die bloemen zijn zoet van smaak. Maar wie de plant leert herkennen vóórdat hij gaat bloeien zou daar ’s winters overal dikke, vlezige wortels uit de grond kunnen halen die in Frankrijk bekend staan als ‘jambon végétal’ (plantaardige ham). Zonde om daar te oogsten natuurlijk, maar uit mijn eigen, zanderige voortuin oogst ik ze graag. Ik rasp ze, bak ze kort met wat kruiden en strooi dat over groenten of een (groenten)burger. Nog een gele bloeier die je zomaar in de drogere duindelen tegen zou kunnen komen is Sint-Janskruid, waarvan de bloemen een zachte, rustgevende thee maken. Deze plant bloeit lang en trekt veel insecten aan, dus is zeker een interessante kandidaat voor de tuin. Zeker in combinatie met het blauwbloeiende slangenkruid, waarvan de bloemen vers eetbaar zijn.
De planten aan de grond moet je ook niet vergeten. Rond struwelen, in bossen en langs bospaden is een enorm aanbod van spinazievervangers te vinden: brandnetel (na koken verliest deze zijn prikkers), kleefkruid, vogelmuur, look zonder look, hondsdraf (in kleine mate want zeer sterke smaak!) en braam (ook de bloemen en natuurlijk de bessen zijn eetbaar). Op de randen met zandvlakten vind je ook nog wel eens ossentong, waarvan de kleine blauwe bloemetjes eetbaar zijn. Héél soms zie je ook bosaardbei, maar die is erg kwetsbaar en beschermd – echt alleen in de tuin plukken, dus.
Open duinen
Duinviooltje
Vooral bij de duinen in Haarlem, op de meer open, zanderige plekken, kun je lopend over het pad loopt ineens een heerlijke, kruidige geur opsnuiven. Kleine tijm groeit daar namelijk graag en is net zo eetbaar als onze keukentijm. Op hele droge, zoute plekken bloeit duinviooltje, waarvan de kleine bloemen eetbaar zijn. Teunisbloemen komen hier ook vaak voor, net als zwarte toorts, waarvan de mooie gele bloemen eetbaar zijn. Als je goed kijkt, dan kun je hier in het voorjaar ook de eetbare blauwe bloempjes van ruw vergeet-me-nietje tegenkomen. Ga je richting Bergen, dan kun je hele stukken struikheide (Calluna, niet Erica) tegenkomen, waarvan je de bloeiende takjes in de thee kunt doen.
Gewone ossentong
Niet alles is droog in de open duinen. Je hebt ook duinvalleien die juist heel vochtig zijn. Hier kun je – naast allerlei mossen – bijvoorbeeld watermunt (eetbare bladeren en bloemen) en riet tegenkomen. De jonge rietscheuten kun je rauw eten, de geschild wortels als groente of zelfs als meel en de taaiere scheuten kun je schillen en koken. Riet is een fijne groente met een zoete smaak.
Watermunt
Vlakbij zee blijft er dan uiteindelijk weinig anders over dan heuvels met helmgras, ooit aangeplant om verstuiving tegen te gaan. Maar zelfs díe plant heeft iets eetbaars, namelijk hun diepe, draderige wortels. Ze worden gekookt aangeraden, maar of ze ook lekker zijn… ik betwijfel het.
Zo zie je maar, inspiratie is overal – en voor bijna iedere gekke tuinplek zijn wel eetbare, wilde planten te vinden.
Leer interactief en op eigen tempo.
4 reacties op “Eetbare inspiratie in de duinen”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
Beste Iris,
vijvervraag : mijn vijver (zonder circulatie of vissen) is nog steeds troebel, na 2 jaar helderheid.
ik zie de zuurstofplanten op de bodem niet…
enig idee ?
Hoi Myriam,
Het kan soms in de lente wat langer duren voordat de helderheid toeneemt. Er zijn een hele hoop factoren die voor een beetje troebelheid in de vijver kunne zorgen (toename van bewoners of een zacht/ zware winter bijvoorbeeld). De vijver heeft dan even tijd nodig om opnieuw te settellen. En soms is de vijver een langere periode wat troebeler, dat wil niet direct zeggen dat er ook iets mis is. De kwaliteit van het water is dan gewoon goed, het is vaak alleen esthetisch even anders. Niet te veel in roeren, soms wat alg verwijderen (tenzij je kikkervisjes hebt) en dan trekt de vijver vanzelf bij.
Dag Iris
Bedankt.
Het is nu 24 mei en het water is nog steeds groen en ondoorzichtig
Beste Myriam,
Wat vervelend dat het nog niet is bijgetrokken, heb je het alg al verwijderd?
Het is nog steeds vroeg in het jaar.
Maar zoals ik op andere vragen ook al heb gezegd: zonder het te hebben gezien kan ik geen cunclusies trekken en kan ik alleen gissen.
Ik kan ook zo geen ander advies geven dan wat ik al heb gedaan.
Als jij je zorgen maakt kun je het beste iemand uit de branch inhuren om mee te kijken. 🙂
Hoop dat het snel bijtrekt!