Siberische kou door jet streams – en klimaatverandering?
Een laagje sneeuw in Rome, oplopende schaatskoorts en dansende poolbewoners bij de bushokjes. Het is koud dankzij de jet stream. Waar is die global warming? Nou, dit is waarom dit weer juist een waarschuwing kan zijn.
Gisteren liep ik in de duinen. Warm aangekleed – ik moet er belachelijk hebben uitgezien in een lange wollen rok óver een trui-jurk, dikke hoge sokken over mijn maillot en een blanket-scarf om mijn jas geslagen, maar gelukkig trof ik toch vrijwel niemand – genoot ik van de sneeuw, de zon en het uitzicht. Heel wat minder genoot ik van de snijdende wind zodra ik richting het oosten ging. Met mijn kol over mijn wangen getrokken schoot me ineens te binnen: deze aanhoudende kou is vast herleidbaar tot de jet streams. Thuis ging ik meteen kijken.
De jet stream en ons weer
De zon warmt de lucht en aarde op en vormt zo het klimaat. Niet alle delen ontvangen evenveel straling. Daarnaast beïnvloed de verhouding land/zee/ijs op het aardoppervlak hoeveel warmte wordt vastgehouden. Zo heeft ijs veel warmte nodig om te smelten, warmt (zee)water langzaam op maar koelt ook heel langzaam weer af (=buffer) en warmt aarde relatief snel op, maar koelt ook snel weer af. Door deze verschillen warmt de lucht niet overal evenredig op en ontstaan luchtstromingen.
De Noord- en Zuidpool bevatten een poolwervel of polar vortex: een roterende stroming van koude lucht. Hiervan stroomt koude lucht af naar buiten, richting lagergelegen gebied: het pool of arctische front. Vanaf de evenaar stroomt warme lucht via een subtropisch front. Waar ze elkaar raken ontstaan straalstromen, jet streams: hoge snelheids-windstromingen hoog in de atmosfeer, meestal in de richting waarin de aarde draait (van west naar oost). Die ‘luchtsnelwegen’ sturen stormen en depressies. En doordat die warme en koude luchtfronten zich omhoog en omlaag verplaatsen, krijgen die jet streams een meanderende stroming en verschuiven de lussen. Hoe krachtiger de koude winden in de polar vortex stromen, hoe flauwer de bochten in de jet streams, maar hoe zwakker, hoe meer koude lucht ‘ontsnapt’ en hoe meer ze schommelen.
Pool front en Subtropisch front en het ontstaan van jet streams. Bron: weatherquestions.com
De jet streams meanderen ongeveer rond ons gebied. Als de warme en koude fronten boven ons botsen, dan hebben we te maken met onstuimig weer. Stromen de jet streams ten zuiden van waar wij zijn, dan zitten we te klappertanden – Nederland en België liggen dan immers in het front dat stroomt van de Noordpool. Liggen de jet streams ten noorden van ons, dan hebben we te maken met het subtropische front en kunnen we een zachte winter beleven (zoals eerder deze winter) of ’s zomers liggen zweten in ons bed.
Siberische koude
De afgelopen weken werd er gesproken van ‘Siberische koude’. Niet dat het hier zo koud is als in Siberië (hoewel, als je sommige mensen moet geloven), maar omdat de lucht van die richting wordt aangevoerd. Oostelijke wind, zoals nu, is meestal koud vanwege de aanvoer vanaf land, terwijl westelijke zeelucht dankzij de temperatuur-bufferende eigenschap van het water voorkomt dat we al te sterke afkoeling of opwarming hebben. In tuinontwerp houd ik daar rekening mee door in de noordoostelijke richting kouderesistente struiken en dergelijke windbrekers te plaatsen.
Een blik op de jet streams laat zien dat we momenteel ten noorden ervan zitten:
Jet stream op 1 maart 2018 volgens de jetstream forecast van Netweather.tv. Kijk vooral op de site zelf voor een mooie geanimeerde versie.
Het geheel oogt nogal verstoord en dat was ook mijn eerste gedachte. Even verder zoeken bracht me op dit bericht: “Britain to be hit by long cold snap as stratospheric warming disturbs jet stream” (20-2-2018) van Tom Herbert voor Metro.co.uk. Hierin legt Oli Claydon van MET Office uit dat er sprake was van een grote opwarming van de stratosfeer boven de Noordpool, waardoor de jet stream verstoord en verzwakt werd. Zodoende voorspelden ze de koude waarmee de UK (en wij) nu te maken hebben. Weet je die polar vortex nog? Die is dus verzwakt geraakt door een stijgende temperatuur, waardoor de koude winden naar buiten treden.
Klimaatverandering en global warming
En hier treden we in een meer controversiële discussie, maar bear with me. Want als het poolijs smelt en steeds meer zee opwarmt, dan neemt de koude in die polar vortex af. En als de koude poollucht vaker richting de evenaar wijkt, dan vergroten de lussen van de jetstream – die daardoor sneller blijven hangen en verzwakt [Francis, J.A. et al (2015)], [Coumou, D. et al (2015)]. Zo’n verzwakking van de polar vortex zoals nu, met als gevolg een verstoring van de jet steams en als gevolg dáárvan een sneeuwhysterie-nabij Nederland, zou dan vaker voorkomen – evenals de-mussen-vallen-van-het-dak-weer, herfstachtige winters, overstromende straten en plantverschrompelende droogtes. En niet alleen neemt de frequentie van het extreem weer toe, ze worden ook langer en vaker extremer [Mann, M.E. et al (2017)]. En hoe meer het poolijs smelt en het zeewater opwarmt, hoe vaker we daarmee te maken kunnen krijgen. Deze bittere koude is dus niet direct het gevolg van klimaatverandering, maar wel een serieuze waarschuwing. En een belangrijke reden om onze steden (dus ook onze tuinen!) op klimaatverandering aan te passen.
Meer lezen? Dit zijn nog een tweetal interessante stukken over de besproken fenomenen:
- Wat je moet weten over die Polar Vortex – Tom Elegeert in EOS Wetenschap
- What are jet streams and how do they influence the weather we experience? – Alex Sosnowski voor AccuWeather
Eén reactie op “Siberische kou door jet streams – en klimaatverandering?”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
Wow! Dankjewel Iris voor deze verhelderende uitleg! Nu kan ik mijn vader eens deftig te woord staan als hij weer eens beweert dat er niks waar is van de klimaatopwarming.