Ecosystem engineers
We denken zelf slim te zijn met onze oplossingen en ontwerpen, maar de natuur is toch nog altijd slimmer. Meester engineers vind je niet in het bedrijfsleven, maar daarbuiten onder planten, schimmels of dieren. Daarom haal ik daar het liefste mijn inspiratie vandaan.Ben je toevallig engineer (ingenieur): dit is geen aanval hoor, ik ben het zelf ook 
Maar meesterwerken zoals bomen maken we nog lang niet. Voor mijn Permaculture Design Course moest ik leren over (en van) de bever, een zogenaamde ecosystem engineer (niet geheel toevallig, want het is het mascottedier van de universiteit van Oregon waar ik die doe), en zo kwam ik voorbij een mooi betoog van Toby Hemenway (Engels). Op voorhand wist ik niet zo veel van bevers. In Nederland komen ze alweer een tijdje voor (in 2017 alweer 29 jaar), maar niet aan deze kant van het land – ook al woon ik in BEVERwijk, toch geen bevers hier – en ik geloof dat ik ze zelfs nooit levend heb gezien, alleen maar opgezet in natuurcentra. Ik wist wel dat ze dammen en burchten bouwen in het water, dat hun pelsen gebruikt werden (worden?) voor bont en dat ze vrij stromend water nodig hebben, zoals ik leerde tijdens een afstudeerproject bij een waterschap waar ze toevallig wel in voorkwamen (dat was dan ook de Brabantse Aa en Maas). Het verhaal van Toby Hemenway gaf me een kijkje in de beverwereld maar belangrijker nog, in hun impact op hun omgeving. En die reikt ver, veel verder dan je misschien van zo’n relatief klein wezen zou verwachten. Vandaar de term ecosystem engineer, waarmee gedoeld wordt op organismen die invloed hebben op hun omgeving (en andere organismen) doordat ze habitat creëren, aanpassen en onderhouden. Zeg maar een soort meester tuinier of een meester ingenieur. Ik kreeg bij het lezen van het stuk meteen een duidelijk beeld in mijn hoofd, dat ik vertaald heb naar de bovenstaande tekening. En die vond ik eigenlijk te leuk om te laten liggen, vandaar dat ik hem nu deel.
Dus wat zie je in de tekening (als je goed kijkt)?
De bevers laten heel wat afgeknaagde stronken over. Daaruit spruiten weer nieuwe scheuten, die gegeten worden door allerlei herbivoren. Sommigen groeien uit tot jonge bomen, dus het zorgt voor een variatie in vegetatieleeftijd. Er ligt en staat dood (nat en droog) hout, waarin allerlei dieren habitat en voedsel kunnen vinden. Dit proces veroorzaakt verjonging van het landschap, wat de biodiversiteit vergroot. De dam zorgt ervoor dat het water wat eerst verder stroomde, opgehouden wordt. Daardoor remt het af en zet sediment (en dus voedingsstoffen) af. Het waterniveau wordt hoger, het waaiert zich verder uit en het krijgt meer tijd om te infiltreren. Er ontstaan allerlei poelen met verschillende dieptes, zuurstofrijk tot zuurstofarm, voedselrijk en voedselarm, waarin allerlei verschillende dieren (amfibieën bijvoorbeeld) en planten kunnen leven. Na de dam wordt het water een stuk lager. Hierdoor dringt zuurstof veel verder door en wordt materiaal, wat eerst in een zuurstofarme omgeving langzaam of niet afgebroken werd, ineens snel afgebroken. Dit erodeert en spoelt dus verder om later langs de stroom weer afgezet te worden. Dit veroorzaakt dus een lush landschap stroomafwaarts [1].
Al deze effecten hebben twee grote gevolgen. Ten eerste is dat biodiversiteit. Er ontstaan zo veel verschillende plekken, dat er enorme variatie kan optreden in vegetatie, de dieren en de micro-organismen die er voorkomen. Ten tweede vertragen bevers dus het water, waardoor het niet in één keer allemaal stroomafwaarts snelt, het zijn voedingsstoffen afzet en het beter kan infiltreren. Vandaar dus dat bevers bekende ecosystem engineers zijn. En het mooie is: dat zijn precies de dingen waar permacultuur naar streeft. Het zal je dus wel duidelijk zijn waarom ik over bevers moest leren – niet alleen omdat ze toevallig (?) een mascotte zijn 
Nu zijn bevers niet zo talrijk in Nederland, maar mollen en regenwormen zijn ook goede voorbeelden van ecosystem engineers die wél regelmatig bij ons voorkomen. Regenwormen hebben een positief effect op de bodemstructuur en wist je dat mollen ook heel nuttig zijn? Ze woelen plantwortels los (waarom tuiniers en boeren ze verafschuwen) waarmee ze homogenisatie van met name grasland [2] voorkomen. In grasland groeit alles snel dicht, waardoor het aantal plantensoorten afneemt. Plekken waar mollen graven zijn door dat gewoel vaak veel meer open, er is een minder dicht ‘tapijt’ van planten en meer kale aarde. Hierdoor krijgen andere planten weer de kans én, niet onbelangrijk, een aantal zeldzame vlinders (aarbeivlinder [3] en kleine vuurvlinder [2] bijvoorbeeld) en zandbijen profiteren ervan. Oude molshopen schijnen ook goede zaaibedjes te zijn Heb je ze dus in je tuin, dan ben je dus eigenlijk met twee tuiniers aan het werk – alleen hebben ze andere ideeën van wat een mooie tuin maakt.
Nog een paar mooie voorbeelden (met prachtige tekeningen) zijn te vinden bij ARK Natuurontwikkeling, zoals de wisent (scroll om de informatie en tekening te zien helemaal naar onderen, de site werkt op dit moment niet zo super). Ze hebben zelfs nog een mooie tekening over de boscyclus die door bevers veroorzaakt wordt.
Ik moet wel zeggen dat ik het moeilijk vind om te bepalen wat echt een ecosystem engineer is en wat niet. Ieder organisme heeft een impact op zijn omgeving en speelt een rol in de keten, dus waar trek je de grens?
Bronnen:
[1] Learning from the Ecological Engineers: Watershed Wisdom of the Beaver door Toby Hemenway. Oorspronkelijk uit The Permaculture Activist #47.
6 reacties op “Ecosystem engineers”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
Wat weet je toch lekker veel, Iris.
En wat fijn dat je daar ons deelgenoot van maakt!
Haha bedankt en graag gedaan!
Bevers zijn inderdaad zo’n beetje het uitgangbord als ecosystem engineers, maar er is ook het prachtige voorbeeld van de invloed op het ecosysteem van de terugkerende wolven in het yellowstone park, of de diversiteit rond het nest van poolvossen, misschien niet meteen ingenieurs van grote structeren, maar ik onthou toch altijd dat “everything gardens”
Helemaal mee eens! En mieren zijn ook nog een goed voorbeeld daarvan, echte boeren/tuinders.
Hi Iris, alle levende wezens zijn in mindere of meerdere mate ecosystem engineers denk ik. Ze doen dat door ofwel hun fysiek omgeving te wijzigen (zoals de bever) ofwel door de wijzigingen in zichzelf die het ecosysteem veranderen (bv. een boom die groeit en daardoor een andere leefomgeving creëert door schaduw, bladval,…). Meestal wordt de term denk ik gebruikt voor die dieren (of planten) die een grootschalige en redelijk drastische verandering teweegbrengen in de fysieke omgeving (zoals bijvoorbeeld olifanten die vaak bomen slopen en open plekken creëren). Maar ook het kleine grut (regenwormen en ander bodemleven) kan drastische effecten teweegbrengen natuurlijk. 🙂 Elk levend wezen heeft zijn rol en schakel in het grote geheel. Ik verwonder me er zo vaak over hoe ongelofelijk knap de natuur in elkaar steekt!
En niet te vergeten: wij spelen ecosystem engineer in onze eigen tuintjes dus we kunnen er maar beter iets moois en waardevols van proberen te maken. 🙂
Inderdaad, ik denk dat de term ook meer slaat op grote effecten, alleen is groot ook al zo’n relatief begrip. Het is dan te makkelijk om andere soorten aan de kant te schuiven, maar ze zijn allemaal schakels zoals je zegt! Mooi gezegd dat we er maar beter iets moois van kunnen maken.