Wat is successie? En wat betekent het voor ons?
Wat is successie? En wat betekent het voor ons? Dat probeer ik op een simpele manier in deze post te vertellen.
Niet slecht hè, mijn eerste poging tot het maken van een gifje van mijn tekeningen 
Zo zegt het meer dan een enkele tekening of als ik ze allemaal onder elkaar zou plaatsen. Dit is -simpelweg- ecologische successie: de bevolking van een gebied (omgewerkte grond, een waterlichaam, rotsen, etc.) door planten, bacteriën, schimmels en dieren wat zich uiteindelijk ontwikkeld tot een bos.
Waarom vindt dit proces plaats? Er zijn heel wat haken en ogen aan het verhaal, maar in ieder geval geldt (kort door de bocht) dat, hoe verder een ‘gemeenschap’ (want zo noem je dat, al die organismen bij elkaar) in de successie is, hoe meer voedingsstoffen opgeslagen liggen in dat systeem. Neem een stuk kale aarde. Het is onderhevig aan alle grillen van het weer: felle zon, harde wind, slaande regen en temperatuurwisselingen. Dankzij deze elementen spoelen voedingsstoffen direct weer weg en ook wordt water amper vastgehouden (erosie). Toch zijn er organismen die op vrijwel de meest kale plekken kunnen overleven. Dit worden pioniersoorten genoemd. Dit zijn meestal lichans (een organisme wat tegelijkertijd een schimmel en een plantaardige alg is), mossen en eenjarige planten. Deze eerste organismen grijpen wat ze kunnen van voedingsstoffen en vocht wat langskomt. Zo is een mooi voorbeeld hoogveen; dit bestaat uit mossen die groeien op wat ze aan water en voedingsstoffen krijgen uit de lucht. Maar organismen hebben ook energie nodig. En dat halen planten (en sommige andere soorten) uit de straling van de zon. Die energie slaan ze op in ketens (glucose).
Voorbeeld van een versimpelde kringloop in een vroeg successiestadium.
Die eerste organismen ‘vangen’ dus energie, voedingsstoffen en water. Maar tegelijkertijd beïnvloeden ze de bodem met hun wortels, produceren afvalstoffen en organisch materiaal, waar weer andere organismen op kunnen leven. Bodemorganismen, voornamelijk bacteriën in de vroege stadia, verwerken stoffen die later weer opgenomen kunnen worden door planten. En zodra er planten en bodemorganismen zijn, dan is er voedsel voor herbivoren en micro-rooforganismen. Hoe meer variatie er komt in de beplanting, hoe meer soorten herbivoren er kunnen overleven en settelen. Maar juist die diversiteit komt nog meer ten goede aan omnivoren en roofdieren (predatoren, zoals roofinsecten, spinnen, vogels en zoogdieren), die daardoor ook steeds diverser worden. Hoe diverser de vegetatie, hoe complexer het voedselweb wordt – en dat betekent dat planten een betere kans krijgen om te overleven.
En zo komt de energie, gemaakt door de planten (de producenten), bij alle andere groepen terecht. Die eten elkaar, poepen en gaan dood, waarna hun stoffen weer bij de bodemorganismen komen. En het mooie is: tegelijkertijd blijven de planten energie aanmaken en voedingsstoffen opnemen. Je ziet het misschien niet, maar héél langzaam, wordt die keten – die gemeenschap dus – steeds een beetje voedselrijker. En zo wordt de bodem geschikter voor andere gewassen, voor grassen, kruiden, struiken en ten slotte bomen.
Voorbeeld van een versimpelde kringloop in een later successiestadium.
Met het verloop van de successie verandert de bodem langzaam en ontstaat er steeds meer boven- én ondergronds habitat – kijk nog maar eens goed naar de GIF bovenaan. Er ontstaat een laag van deels afgebroken organisch materiaal, wat ook werkt als habitat, vocht vasthoud én de bodem beschermd tegen uitdroging. Bovendien: langzaam komen er steeds meer schimmels in de bodem, die samenwerken met de plantwortels. Maar dat betekent niet dat het overal even hard gaat. De kleinste variatie in bodem en microklimaat (denk een mini heuveltje bijvoorbeeld, of een plaatselijke plaag vroeg in de successie) kan het proces al beïnvloeden. Of er is een verstoring in een deel van het gebied. Een boom valt om door een storm. Verstoring is, in alle tijden van de successie, een heel normaal fenomeen. Dat betekent ook dat een natuurlijk bos niet overal homogeen is, zelfs niet dat het overal een bos is. Waar verstoring plaatsvind, moet de successie weer (deels) opnieuw plaatsvinden. Want het zit in de natuur om te streven naar zo veel mogelijk diversiteit – successie en verstoring tezamen zorgen hiervoor.
Wat mij betreft valt van successie een hoop van te leren en ik ben er nog lang niet klaar mee 
Een aantal belangrijke punten die ik hieruit haal zal ik opnoemen. Ten eerste: een gezonde bodem leeft en is bedekt, met planten en organisch afval, anders is er sprake van erosie en dat is zwaar voor plant en dier. Bovendien zorgt een gezonde bodem voor regeneratie en predatie binnen de bodemorganismen – anders kan die hele kringloop immers niet plaatsvinden. Ten tweede: voor bijna iedere plek is wel beplanting te vinden – je hoeft echt geen tonnen bemesting en bewatering aan te laten rukken – je kunt zelfs bodem verbeteren via successie, zoals ik in mijn voortuin doe. Ten derde: roofdieren zijn gebaat bij diversiteit en complexiteit in de vegetatiegemeenschap. Ten vierde: een balans tussen plant/herbivoor/predator is niet 1, 2, 3 ingesteld. Dit kan enkele jaren tot jaren duren en stelt zich continue weer bij, het is eigenlijk niet zozeer een balans maar een sinus (voor degenen die wiskunde vergeten zijn: een kronkellijn die op en neer gaat).
Ten vijfde en laatste, wat ik je graag mee wil geven: staar je niet blind op één type successie-vegetatie. Hoe vaak heb ik niet gehoord dat ‘Europa vroeger puur bestond uit oerbos’. Dat wordt vaak aangenomen als waar, maar het wordt ook veel betwist. Als ik zelf naar successie kijk, dan kan ik niet anders dan dat idee slechts als richtlijn nemen, niet als regel. Successie is gewoonweg niet een weg naar een eindbestemming, maar een middel voor diversiteit, flexibiliteit en uiteindelijk overleven van de sterkste. Maar de sterkste is, kán nooit één soort of vegetatietype zijn, want dan is het einde diversiteit. Het ene is dus niet per definitie beter dan het andere, maar heeft alles te maken met wat we zelf nodig hebben en welke vegetatiesoorten bedreigd zijn (bijna alle, als je het zo bekijkt -veel vlinders zijn bijvoorbeeld volledig afhankelijk van bloemrijk grasland of zanderige valleien en hollen in aantallen achteruit omdat dit verdwijnt). En verstoring hoort daar ook bij, bij alle vegetatietypes, dus als een keer een deel gegraven of veranderd wordt, dan geeft dat alleen maar meer diversiteit in onze tuinen. Onderzoeken naar de oermens en de Neanderthalers laten zelfs zien dat we, in onze vroegste vorm, de omgeving al beïnvloedden met graansoorten (ja, graan!) en technieken als bomen terugzetten. Logisch, want laat niet juist successie zien dat geen enkel organisme kan leven zonder zijn omgeving te beïnvloeden?
3 reacties op “Wat is successie? En wat betekent het voor ons?”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
Complexe materie, mooi uitgelegd : everything gardens 🙂
Je hebt in bovenstaande post deze ingewikkelde materie mooi samengevat.
En weer die duidelijke illustraties erbij!
Hoi Zem,
Dank je wel! Ik ben er veel mee bezig 🙂