Zout: goed of slecht?
Het gebruik van zout (tegen onkruid of sneeuw) stuit op verwarring: is dit schadelijk voor het milieu of niet? En zijn er ‘gezondere’ zouten die je in de tuin kunt gebruiken?Deze week keek ik een beetje verbaasd naar een topic in de Facebookgroep (voor permacultuur, weliswaar). Als milieuvriendelijk alternatief voor onkruidbestrijdingsmiddelen werd zout genoemd (en soda en keukenzout). Niet één keer, maar meer dan waarvoor ik de moeite nam om ze te tellen. Blijkbaar bestaan er misvattingen over en daarom besloot ik deze blog te schrijven. Het is ook een ingewikkeld en best lang verhaal, dus ik snap dat het verwarring geeft, maar ik zal het zo goed (en kort) mogelijk proberen uit te leggen.
Laat ik het dilemma van zout eerst eens illustreren. Vaste lezers zullen inmiddels weten dat ik als engineer bij een bedrijf heb gewerkt dat van afval weer nuttige producten maakte. Met die ervaring kan ik dit zeggen: in ons afval zit enorm veel zout. In ons voedsel, in onze GFT, in wat er over datum van de supermarkten afkomt. De vergisters (waar biologische afbraak in plaatsvind en waar biogas uit gewonnen wordt) bij het bedrijf waar ik werkte kregen voor het overgrote deel weggegooid voedsel voor hun kiezen. De zoutconcentraties erin waren torenhoog, zelfs te hoog voor de meeste bacteriën om nog te functioneren, puur door dat voedsel. Tijdens het vergisten gebeurde er niets met het zout en dat bleef in het waterige afval zitten. Dat water werd in een biologische zuivering gezuiverd. Maar nog steeds gebeurde er niets met het zout! Feitelijk zijn er wel technieken om zout uit water te scheiden, zoals reverse osmosis, maar die techniek is zo duur dat die zelden wordt gebruikt in de waterzuivering. Bovendien krijg je daar een zeer geconcentreerd residu uit: een hele, hele, hele zoute en vervuilde kleinere waterstroom. Dan heb je dus nog steeds een zoute stoom waar je iets mee moet. Nu bestaan er eisen t.a.v. de zoutconcentraties voor lozing van afvalwater. Hoe lossen de meeste zuiveringen dat op? Puur door het zoute afvalwater te mengen met niet-zout afvalwater tot het voldoet. Geheel legaal, maar niet echt een oplossing als je naar het geheel kijkt, natuurlijk. Het zout blijft gewoon aanwezig en wordt uiteindelijk alsnog geloosd. Ai.
Er gebeurt dus weinig met zout. Zout dat we in de tuin strooien of op onze tegels, dat lost op in water en infiltreert in de grond. Het verspreid zich door de bodem. Vaak blijft het deels in de grond aanwezig, afhankelijk van de omstandigheden en hoe vaak er gestrooid wordt. Met het water sijpelt het naar het grondwater toe. En net als in de waterzuivering gebeurt er dus niets mee; het wordt niet afgebroken, het blijft gewoon aanwezig. Kan dat kwaad?
Om te weten wat het effect is van zout is het eerst belangrijk om te weten dat organismen (planten, mensen, bacteriën, etc) voor de opname van stoffen afhankelijk zijn van osmose. Osmose betekent dat je een poreuze wand hebt, waar door drukverschil kleine deeltjes van de ene kant naar de andere kant van de wand worden gedrukt tot het aan weerszijden gelijk is. Om het in jip-en-janneke-tuin-taal uit te leggen: denk aan een heg, waar door een overbevolking van egels aan de ene kant een deel naar de andere, egelloze kant kruipt net zo lang tot het aantal egels aan weerszijden gelijk is. Haha, nooit gedacht dat ik osmose met egels zou uitleggen, maar there you go 
Een sidenote: als het woord osmose je bekend voorkomt, dat kan kloppen want de techniek die ik hierboven noemde heette reverse osmosis juist omdat het van dit principe gebruik maakt. Osmose vindt plaats in celwanden en is dus ook de manier waarop planten via hun wortels stoffen uit de grond opnemen.
Dus welk effect heeft zout op planten en bodemorganismen? Nou, zout beïnvloed de druk, maakt de druk lager. In ons lichaam en binnenin wortels moet de druk lager zijn dan de vloeistoffen die langs de cellen stromen, zodat de stoffen in die hogere-druk vloeistof door de poreuze wanden naar binnen komen. Dat is een reden dat we (een klein beetje) zout nódig hebben, omdat we daarmee de druk in onze cellen lager maken dan in de omgeving. Maar wordt de omgeving nou zouter, dan gaat het voedingsstoffentransport door die celwanden, die wortelwanden, steeds slechter. Daardoor krijgen planten en bodemorganismen (en de in het water levende organismen) het steeds moeilijker. Ze kunnen hun voedingsstoffen niet meer opnemen. Bodemorganismen zijn hier vooral heel gevoelig voor. En bij echt hoge concentraties ‘branden’ de celwanden gewoon kapot, waardoor het zout toxisch wordt. Dát is de reden dat dat onkruid kapot gaat. Maar het zout blijft daarna in het systeem zitten en steeds wanneer het gebruikt wordt, bouwt het zich verder op in de bodem. Naar de precieze effecten wordt veel onderzoek gedaan, kijk maar eens naar: Wat is het effect van zout op planten? UvA. Wat dat betreft is zout gewoon zout. Sommigen zijn misschien schadelijker dan anderen, maar ze blijven allemaal op deze zelfde manier een probleem voor het (zoete) milieu.
Maar hoe zit het dan met planten en dieren in zout water? Dat vraag je je nu misschien af – en daarmee heb je helemaal gelijk. Díe soorten hebben speciale gereedschappen en technieken ontwikkeld om daarin te kunnen overleven. Bijvoorbeeld een hoger zoutgehalte in het eigen lichaam, waardoor bijvoorbeeld zeekraal zijn zoute smaak krijgt. De vergisting bij mijn vorige werk bewijst ook, net als de link van het UvA, dat organismen zich wel heel langzaam aan kúnnen passen. Maar uit de ervaring met die vergisters weet ik ook dat daarmee de diversiteit flink afneemt en dat één kleine verandering een omslagpunt kan vormen, waardoor alles alsnog kapot gaat. Zonde. Dus nee, zout is gewoon zout en hoe minder we ervan in onze omgeving laten komen, hoe beter – voor ons allemaal.
8 reacties op “Zout: goed of slecht?”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
durf het bijna niet te vragen: en azijn dan (tegen onkruid tussen tegels en mieren?)
Hoi Iete!
Nu durf ik bijna niet te antwoorden 😉 Azijn heeft een verzurende werking, omdat het restproduct HCO3 is. Maar in welke mate dat effect heeft is (nog) niet bekend… Ik las toevallig (ik dacht) deze week dat een fabrikant van azijn een aanvraag als onkruidbestrijding doet, wellicht dat er dan meer over de effecten onderzocht wordt.
Ik houd zo wie zo niet van zout of zuur eten! 🙂
Hoi Niek,
De meeste planten en bacteriën zijn het met je eens 😉
Kan het zout in uw verhaal niet geherbrukt worden?
Hoi Wim,
Het lastige van het willen hergebruiken is: hoe win je het terug? Want zout op de grond komt in het water terecht, dat wegloopt de bodem in. Een deel hiervan zal aan de bodemdeeltjes blijven hangen (en opgenomen worden in de lokale kringloop), een deel spoelt uit naar grond- en oppervlaktewater (waarin het meegaat in díe kringloop). Het is moeilijk zouten te scheiden uit niet-pure stoffen. Als je puur water hebt, waarin zout is opgelost en je zou dat verhitten (indampen), dan blijft het zout achter. Maar als er andere stoffen inzitten, dan zul je die ook in het residue hebben (en/of een deel verdampt mee). Niet te vergeten dat stoffen in water ook onderling met elkaar kunnen reageren. Er zijn in de waterzuivering wel technieken die zout van water kunnen scheiden. Bijvoorbeeld RO, Reversed Osmosis, maar zoals bij indamping is het residue dat je daarbij krijgt een mix van allerlei stoffen. Het doel van dit soort technieken is meer het opschonen van water, niet het terugwinnen van één specifieke stof, omdat er in water én in de bodem veel meer stoffen zitten die je dan ook meekrijgt, waardoor datgene wat je afvangt, stel een bepaalde soort zout in dit geval, verontreinigd zal zijn door allerlei andere stoffen die het onbruikbaar maken. Zo heb ik eens onderzoek gedaan naar het terugwinnen van NPK, kunstmest, ook een combinatie van stoffen die samen een zout vormen, uit afvalwater. Het lukte vrijwel niet het mooi schoon eruit te krijgen, er zaten steeds bijvoorbeeld calcium en een sulfide-zout doorheen die het volledig onbruikbaar maakten. Als het lukte om 95% puur NPK uit het water te krijgen, dan verdween veruit het meeste ervan met het water – je haalt er in zo’n geval dus maar een héél klein beetje uit van wat erin zit. Daarom is voorkomen beter dan het daarna weer terug proberen te krijgen, want dat is intensief, zeer kostbaar en bijna onmogelijk 😉
Hallo! Ik heb een vraagje: hoeveel zout kan een plant maximaal openemen? Ik moet voor biologie een experiment doen, maar ik weet niet hoeveel zout ik moet toevoegen.
Hoi Mia, ik weet niet of je er nog wat aan hebt, maar… Is het een idee verschillende hoeveelheden zout toe te voegen en dan te kijken hoe iedere plant erop reageert? Want net als met andere organismen is er niet een exacte grens. Succes met je biologie-experiment!