Permacultuur: water en wind (af)vangen
Mijn tuin in 2013
Ook een droge of winderige tuin kan met een beetje strategie iets heel moois worden. Hoe? Dat leg ik graag uit met mijn voortuin als voorbeeld.
De situatie
Toen ik hier kwam wonen was de voortuin volledig bestraat, met alleen twee kleine boompjes als uitzondering. Ik wilde er een vrolijke, eetbare en voor dieren nuttige tuin van maken. Maar er waren heel wat problemen:
- alleen zand zonder voedingsstoffen of water vasthoudend vermogen
- het stuk loopt lichtjes af richting de straat (waardoor water met voedingsstoffen van de tuin afvloeit in plaats van te infiltreren)
- het vangt héél veel wind (en wind droogt bodem en planten uit)
- als het vriest ligt het onbeschut
- veel zon, maar dan snel heet en droog
- (geen regenleiding die afgetapt kan worden)
Geen gemakkelijk stukje dus, zeker niet voor eetbare planten. Je kunt natuurlijk voedingsstoffen toevoegen maar zolang dat net zo hard weer van de tuin wegspoelt (boven- en ondergronds) heb je daar weinig aan. De belangrijkste beperkende factoren waren dus het tekort aan water (door het weglopen ervan én het tekort aan vasthoudend vermogen van de zandbodem) en de harde wind. Hieronder staat een schematische tekening.
Strategie
Allereerst heb ik een strategie bedacht om de ‘problemen’ op te vangen. Het belangrijkste daarbij is niet voor ieder onderdeel een enkele maatregel te gebruiken, maar steeds minstens drie. Dit zorgt ervoor dat het onderdeel effectiever wordt aangepakt en dat bovendien, als een van de maatregelen niet (genoeg) werkt of wegvalt, er nog andere elementen zijn om het op te vangen. Dit betekent bijvoorbeeld dat water niet alleen wordt opgevangen via een regenton en dan via handmatig bewateren of een infiltratieleiding in de bodem komt, maar dat er misschien ook planten gekozen worden die beter tegen droogte kunnen en er gebruik wordt gemaakt van mulch tegen uitdroging. Kort gezegd zijn dit meestal de belangrijkste opties:
Water:
- Zo veel mogelijk water vangen (infiltratie vergroten, regenwater opvangen/opslaan en de tuin in leiden)
- Evaporatie tegengaan (microklimaten gebruiken tegen zon en wind, mulchen en bodembedekking toepassen)
- Water vasthouden in de bodem (bodemverbetering met organisch materiaal en mulchen)
- Beplanting aanpassen aan de omstandigheden
Wind:
- Planten beschermen (door middel van microklimaten/windkeringen)
- Evaporatie tegengaan (zie water)
- Beplanting aanpassen aan de omstandigheden
De onderwerpen noem ik hier dus wel apart, maar eigenlijk zijn ze heel nauw met elkaar verbonden. Dat geldt ook voor zon en warmte. Dat is het mooie aan een Permacultuur-ontwerp: ieder onderdeel heeft meerdere functies.
Nieuwe situatie
Hieronder staat een schets van de nieuwe situatie. Er zit een duidelijke structuur in om de tuin aantrekkelijk en makkelijk bereikbaar te maken. Maar stiekem zit er een andere heel belangrijke functie in de structuur verstopt. Dus wat heb ik gedaan?
Water vangen
De structuur die het ‘mooi’ maakt, zorgt er eigenlijk voor dat de borders grotendeels dwars over het aflopende vlak liggen. Tussen de borders liggen paden van grind. Waar een border begint, zit een soort hobbel. Het water kan hier minder makkelijk weglopen en infiltreert. Water kiest altijd voor de weg van de minste weerstand. Loopt een vlak af, dan is het (meestal) het makkelijkste om gewoon over het oppervlak weg te lopen. Maar komt het water een geul tegen, een horizontaal stuk of een heuvel, dan verliest het de energie die het had opgebouwd met afvloeien en zakt het met de zwaartekracht door de bodem.
Dat is de reden dat rijstvelden langs hellingen in terrassen (sawa’s) worden aangelegd. Anders ben je het water en de voedingsstoffen kwijt. En een slimme techniek voor minder hellende vlakken is het maken van swales, een soort geulen met een verhoging van aarde aan de lagere kant van de helling. Liggen ze dwars over het hellingsvlak, dan infiltreert het water, lopen ze enigszins met de richting mee, dan kan het water de richting van de geul op geleid worden.
Beplanting aanpassen
Ik heb gekozen voor voornamelijk (eetbare) planten uit milieu’s met soortgelijke omstandigheden. In dit geval dus droogte, redelijk schrale zandgrond, felle zon en veel wind. En laat ik nou de duinen bij Heemskerk en Wijk aan Zee dichtbij hebben. Er zijn veel sterke planten aanwezig, die goed in zandgrond groeien en tegen de sterke wind kunnen. En omdat het dichtbij is zijn ook de aan deze planten gelinkte herbivoren en roofdieren in de buurt. Bovendien bevatten de duinen ook heel veel eetbare planten. Denk maar aan Sint-Janskruid, teunisbloem, cichorei, munt, salie, rozenbottel, kamperfoelie (eetbare bloemen), bosaardbei, braam, meidoorn, asperge (ja echt in het wild), duindoorn… De omstandigheden zijn ook geschikt voor veel andere soorten zoals Japanse dwergkwee, aardpeer en lavendel.
Microklimaten ter bescherming en beperking evaporatie
Wind heeft een belangrijke invloed op planten. Niet alleen kunnen ze knakken, er evaporeert meer water uit hun bladeren. Daardoor hebben ze meer water nodig en moeten ze sneller werken om dat water van hun wortels naar hun bladeren te krijgen. Een plant ondervindt daarvan stress en zal vatbaarder worden voor ziektes en plaagdieren. Microklimaten die beschermen tegen de wind zorgen er dus niet alleen voor dat de planten erin sterker worden, maar ook dat ze minder vocht nodig hebben.
Dat is nog een nut aan deze structuur: aan weerszijden ontstaat een strook waar wind brekende planten kunnen staan. Omdat ik planten heb gekozen uit het relatief schrale en winderige milieu uit de duinen, zijn de planten al grotendeels aangepast op de omstandigheden. De planten die minder goed tegen kou en wind kunnen staan meer in het midden, naar het huis toe (zo krijgen ze ook nog warmte van het huis). Dat werkt goed, zo heb ik een artisjok die het erg naar zijn zin heeft zo. Zelfs de boom van de buren profiteert duidelijk van het ontstane microklimaat, terwijl degene die ze een paar meter verder hebben staan er heel zielig uitziet.
Mulchen en grond verbeteren
Het eerste wat ik deed was een (dunne) laag compost aanbrengen, vooral voor een beetje voedingsstoffen, als ent voor nuttige bodemorganismen en als mulch tegen onkruid. Je kunt natuurlijk een grotere laag compost aanbrengen, maar mijn budget was beperkt. Vervolgens heb ik een eenjarig bloemenmengsel gezaaid, wat ik aan het einde van het jaar heb kortgewiekt. Het maaisel heb ik als mulch gebruikt. Dit vermindert evaporatie door zon en wind op de aarde, verbetert water- en voedingsstoffen vasthoudende capaciteit van de bodem, voegt voedingsstoffen toe en geeft het bodemleven een boost. En door de wortels te laten zitten en ondergronds af te laten sterven, wordt ook dieper ondergronds de bodem verbeterd.
Na het planten van de vaste planten is er ieder jaar gemulched met verse (zelfgemaakte) compost in het voorjaar. Ik snoei de hele boel maar één keer (ook in het voorjaar) en al het snoeimateriaal gooi ik direct terug op de grond. In het najaar mulch ik met bladeren uit de omgeving. Als ik nu graaf kom ik de eerste paar centimeter mooie korrelige aarde tegen. Perfect!
Mijn tuin begin mei
Mijn tuin is nu 4 jaar. Bovenstaande foto is van begin mei. Ik heb wat dingen in de beplanting veranderd (meer eetbaar en de sierplanten die ik had langzaam weggehaald en gebruikt als mulch). De grote snoeibeurt heeft de tuin nog niet zo lang geleden gehad, daarom ziet het nog een beetje kaal. Maar straks is het een grote groene zoemende ontploffing. En de vele klinkertjes die uit de voortuin kwamen? Die hebben we gebruikt voor muurtjes en paden in de achtertuin. Recycling!
2 reacties op “Permacultuur: water en wind (af)vangen”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
Wauw, goed bezig!! Heel interessant!
Pingback: Successietuin: van zandgrond naar een ‘bos’ | Iris' Garden Ecology