Antwoord op jullie tuinvragen (n.a.v. webinar, deel 1)

Voor het webinar ‘Zo wordt tuinieren logisch’ van 28 november kreeg ik zo veel vragen, dat ze niet allemaal in het webinar zelf pasten. Dus hier, in 2 delen, de vragen waar ik daarin niet aan toekwam, plus natuurlijk mijn antwoorden.

Deel 1: hoe creëer je een ruimer gevoel in een kleine of ondiepe tuin? Hoe hoog je grond op, verbeter je ‘doodse’ grond en wat plant je op moeilijke plekken onder struiken en bomen? Hoe houd je met planten het beste regenwater vast? Zijn er leuke eetbare bodembedekkers voor een zonnige voortuin? En hoe krijg of behoud je vogels in de tuin als je geen ‘oerwoud’ wilt?

Ik heb de vragen geanonimiseerd, hier en daar ingekort of een klein beetje aangepast voor de leesbaarheid van dit artikel en, vooral als het om meerdere vragen ging, de tekst opgedeeld en zodanig georganiseerd dat alle relevante informatie bij elkaar staat.

Ga snel naar:

1. 1. Hoe hoog ik grond op en zorg ik dat deze niet zo ‘doods’ aanvoelt?
2. 2. Hoe krijg ik een ruimtelijker gevoel in mijn (ondiepe) achtertuin?
3. 3. Hoe houden we zo goed mogelijk water vast?
4. 4. Welke bodembedekkers zet ik neer onder mijn struiken en boom (en hoe verbeter ik de grond daar)?
5. 5. Hoe behoud ik vogels in de tuin zonder dat het oerwoud wordt/blijft?
6. 6. Eetbare bodembedekkers
7. 6. Algvorming in de vijver en de overwintering van kikkers en salamanders

1. Hoe hoog ik grond op en zorg ik dat deze niet zo ‘doods’ aanvoelt?

CONTEXT

Recent zijn wij verhuisd naar Zuidwest Friesland en hebben nu een vrij grote tuin. Het perceel is in totaal ca 800m2,  waarvan de achtertuin op Z/O ligt. Het bestaat vooral uit rechte lijnen met ietsje verhoogde plantvakken, twee, wat zompige gras- en vooral mosveldjes met veel (on-) kruidplantjes en helemaal achterin een groot stuk in een afgevlakte punt met struiken en een coniferenhaag.

In alle plantvakken ontdekte ik onder de dunne boomschorslaag anti-worteldoek en als ik dat wegvouw, vind ik, zwart zand wat er heel doods uitziet. Er staan vrij weinig soorten in de tuin. (Veel lampenpoetsersgras, hydrangea paniculata, herfstanemoon, etc.)

Ik wil de plantvakken meer verhogen met de flinke hoeveelheid nog aanwezige extra stenen, de grond daar ophogen, het worteldoek voorzichtig weghalen en meer diversiteit in de planten brengen. Vuilniszakken vol blad liggen klaar voor volgend jaar.

Hoe pak ik dat het beste aan? Waarmee kan ik de grond ophogen en vooral beginnen met het bodemleven te verbeteren? Het gaat mij aan het hart dat de grond zo doods aanvoelt. Moet ik voor nu eerst tuinaarde en een dun laagje compost neerleggen of mulchen? Als het inderdaad zandgrond is (wat een van de buren mij vertelde ), heeft dat dan zin ? Of heeft het meer zin om groenbemesters ertussen te zaaien, zoals in Tuinlogica staat?

ANTWOORD

Je zou groenbemesters kunnen zaaien, maar gezien je wilt ophogen zou ik vooral dat (eventueel als eerste) doen. Juist bij zandgrond zijn compost en mulch (= strooisel) goed om mee op te hogen. Let wel op: een dikke laag (zeg > 5 cm) compost en zelfs tuinaarde klinkt sterk in en omdat het bodemleven zich niet zo snel aan zo veel voedsel kan aanpassen, lekt het meeste voedsel weg. Dat kan zelfs voor verontreiniging van nabijgelegen sloten en grondwater zorgen. Daarnaast groeien er makkelijk bepaalde onkruiden in, zoals heggerank. Gebruik dus altijd liever dunne lagen waarin je zo snel mogelijk aanplant (behalve als het eerst moet rijpen, als het nog stoomt als je het omzet, dan moet je wachten met aanplanten). Daarna kun je eventueel regelmatig een nieuwe, dunne laag compost toevoegen – beter regelmatig een klein beetje dan in 1 keer heel veel.

Ik zou zelf om op te hogen én de bodem te verbeteren verschillende lagen maken, van verschillende soorten organisch materiaal (denk blad, stro (mogen zelfs strobalen zijn), takken, houtsnippers, grasmaaisel, mest (alleen als dunne laag!), etc) dat ter plekke mag composteren. Wissel af, denk aan lasagne! In het Engels heet dit ook wel sheet mulching, zie bijvoorbeeld de fijne tekening hieronder van Toby Hemenway uit Gaia’s Garden hieronder. Hier kun je nu al mee beginnen.

In het voorjaar leg je op je ‘lasagne’, vlak voor het aanplanten, een dunne laag compost en/of tuinaarde bovenop (eventueel na het aanplanten weer afdekken met blad/houtsnippers/etc). De planten zet je dus in de composterende lasagne. Of, als je weinig organisch materiaal kunt vinden en/of je lasagne klinkt heel sterk in, dan kun je in die toplaag ook eerst groenbemesters zaaien, die een jaar laten groeien, maaien, ter plekke neerleggen en de lasagne weer verder opbouwen.

Houd er daarbij wel rekening mee dat het geheel flink inklinkt en dat je later in het voorjaar en waarschijnlijk een jaar later nog een keer materiaal moet toevoegen. Vandaar ook dat je in het geheel het beste in het voorjaar de compost/aarde erop kunt doen. Planten + mulch, zeker deze rijke lasagne, verbeteren de bodem uiteindelijk vanzelf.

2. Hoe krijg ik een ruimtelijker gevoel in mijn (ondiepe) achtertuin?

CONTEXT

Mijn vraag gaat over mijn achtertuin die best ondiep is en ook een klein beetje schuin afloopt. Hoe kunnen we vanaf het terras toch een wat ruimtelijker gevoel creëren in deze tuin? We kunnen het niet goed ophogen omdat de weg erachter een stuk lager ligt.

Het is een huurhuis dus het terras willen we zo laten. Het terras is 3 m lang en het stuk grond daarachter 4,20 m lang en 5,30 m breed, met een krom stukje.

De foto is schuin vanuit de achterdeur genomen die direct in de woonkamer uitkomt.

ANTWOORD

Er zijn 2 dingen die je tuin kleiner laten ogen (en ik overigens vaak zie in tuinen). De eerste: je terras volgt grofweg de vorm van de tuin zelf (rechthoek parallel aan rechthoek). De tweede: er is niets waar je oog langs komt voor het bij de schutting achter is. Je zichtlijn loopt gelijk naar achteren. Je oog moet een paar dingen ontmoeten voordat het achteraan is; zo krijg je diepgang. Juist doordat je nu gelijk tegen de achterkant aankijkt, lijkt de tuin zo klein.

Voor dat eerste punt geef je zelf al aan dat je het terras zo wilt laten. Dan moet je proberen de vorm van het terras op een andere manier anders te laten lijken. Dit kan bijvoorbeeld met potplanten, een verhoogde border óp de stenen of een bank die je schuin neerzet (met daarachter een paar potten met kleine struiken/patioboompjes die boven je bank uitsteken en deze rugdekking geven). Zo kun je een of meerdere hoeken afsnoeppen en er bijvoorbeeld een diagonale lijn of boog aan geven. Daarmee voorkom je ook gelijk dat je direct tegen de achterkant van de tuin aankijkt. Het beste is nog om die beplanting of het meubilair dan net óver de rand van het terras te trekken. Je weet niet gelijk waar je terras of tuin eindigt, dat maakt het een stuk interessanter (en ruimtelijker!) om naar te kijken!

Het tweede punt haakt mooi in op het eerste punt. Wat je nodig hebt zijn coulissen. Heb je toevallig ooit een diorama gemaakt? Voor een mooi diorama maak je verschillende lagen (ook coulissen!) die je achter elkaar in de kijkrichting plaatst. Zo wordt het 3D. Vaak komt de hoogte in die verschillende lagen ook aan verschillende kanten, dan weer meer naar links, dan weer meer naar rechts. Eigenlijk is dat ook wat je in een tuin doet om die ruimtelijker te laten voelen. Alleen snijdt je je kijkrichting dan niet geheel door, maar slalom je rond objecten, borders en/of planten. Zie ook mijn schets hieronder. Potplanten en/of een bank aan één kant van het terras is dan bijvoorbeeld al een eerste coulisse.

3. Hoe houden we zo goed mogelijk water vast?

[Vervolgvraag op 2]

CONTEXT

Daarnaast vragen we ons af hoe we zo goed mogelijk water en grond vast kunnen houden aan het eind van de tuin. Natuurlijk helpt veel beplanting, maar zijn er ook bepaalde vaste planten die hier extra geschikt voor zijn? We zitten op zandgrond.

ANTWOORD

Alle planten zijn inderdaad goed in water vasthouden. Grofweg zijn bomen daar nog het beste in, maar dat past hier natuurlijk niet. Wat hier het beste past, is het gebruik van gelaagde beplanting: bijvoorbeeld hogere vaste planten of struiken en daar bodembedekkers onder. Van nature hebben zelfs open landschappen gelaagde beplanting, juist omdat dit het meest efficiënt is betreft zonlicht opvangen, ruimtegebruik en inderdaad ook om water vast te houden. En het liefst nog daaronder en daartussen weer mulch zoals blad of houtsnippers.

4. Welke bodembedekkers zet ik neer onder mijn struiken en boom (en hoe verbeter ik de grond daar)?

CONTEXT

Ik heb in mijn tuin wat bomen staan, 3 Cornussen en 1 berk. Altijd lastig om te zorgen dat daaronder wat groeit, ook i.v.m. de vele wortels in de grond. Ik woon in zuidoost Brabant, de grond is zanderig en droog onder de bomen. Wat voor bodembedekkers kunnen hier staan, en hoe kan ik de grond wat vochtiger, luchtiger en voedselrijker maken?

ANTWOORD

In het webinar liet ik al een aantal planten zien (waaronder Dalmatiëklokje, kleine maagdenpalm en Geranium macrorrhizum) die gemakkelijker groeien in de schaduw en sterk doorwortelde, droge grond van een beuk. Die hebben bij jou een goede kans van slagen (beter dan bij de beuk, zelfs!). Een groenblijver die je ook nog zou kunnen proberen is Pachysandra.

Je kunt de bodem verbeteren door te mulchen, vooral met een wat dikkere laag (rond 5 cm) houtsnippers. Houtsnippers voegen snel veel extra organisch materiaal en humus aan de bodem, vooral als je ze steeds blijft aanvullen. Dat maakt het weer een stuk makkelijker voor andere planten om er te groeien. Als er op delen wat zon komt, zou je er dan bijvoorbeeld dovenetels, kruipend zenegroen en herfstanemoon kunnen neerzetten.

Zelf houd ik erg van de zelfzaaiende look-zonder-look en gewoon barbarakruid. Ze houden normaalgesproken van wat vochtiger grond, maar als je een paar jaar achter elkaar goed mulcht en lekker veel organisch materiaal in de grond opbouwt hebben ze het meestal prima naar hun zin. Beide soorten zijn eetbaar (lekker!) en goed voor insecten, dus zelf heb ik er nooit genoeg van. Ze zijn niet zozeer kruipend of bodembedekkend, maar opgaand en maken penwortels, waardoor ze makkelijker wortelen in grond die sterk doorworteld is door bomen en struiken.

5. Hoe behoud ik vogels in de tuin zonder dat het oerwoud wordt/blijft?

CONTEXT

[Opmerking: Dit is een van meerdere vragen gesteld door Janneke – in deel 2 behandel ik de rest van je vragen!]

Wij hebben een bestaande kleine tuin die we nog geheel aan moeten passen naar ons zin. Wij komen uit Almere en wonen nu in Apeldoorn. Dus van kleigrond naar zandgrond. Ik heb je boekje al een meer dan een jaar in bezit, maar nu op zandgrond en een piepklein tuintje vind ik toch wel moeilijk.

Het is een verwaarloosd tuintje en relatief veel steen en kachelhout. De berk wordt begin december verwijderd. Deze wordt in de toekomst te groot voor dit tuintje. Vogels hadden het goed in deze tuin. Veel merels, pimpelmezen en koolmezen en zelfs een hagedisje van de zomer in gevecht met een merel.

Ik hou heel veel van vogels en ander gedierte, maar wil geen oerwoud. Hoe behoud ik toch een diversiteit aan vogels in de tuin?

ANTWOORD

Als je een flinke boom hebt en die weghaalt zul je dat waarschijnlijk wel merken in het aantal vogels en in de soorten, maar ook zonder grote boom – of oerwoud – kun je een fijne vogeltuin maken.

Kijk eerst een goed in welke struiken en planten graag vogels zitten (liefst ook welke, en wat ze daar doen – eten, zoeken naar eten, zingen, verstoppen, nestelen, etc). Als je planten weghaalt of wilt uitdunnen, dan krijg je daarmee een idee welke planten je het beste kunt laten staan. Merels hebben bijvoorbeeld graag een uitkijk in de tuin vanaf waar ze zingen, dus dat is een belangrijke plant om te behouden (eventueel onderin bij te snoeien maar groter te laten bovenin). Meesjes en bijvoorbeeld ook goudhaantjes en winterkoninkjes zitten juist vaak in wat dichter struikgewas. Dat hoeft niet in de hele tuin, maar als je een pluk met wat dichter struikgewas kunt laten staan of een ruige struik voor de haag zet of ruiger uit laat groeien, of een deel van een haag wat ruiger kan laten uitgroeien en minder snoeit, behoud je hun aanwezigheid.

Met nieuwe beplanting kun je dan inzetten op planten die bessen of zaden geven of – nog beter – veel insecten trekken. Let ook op klimplanten die je bijvoorbeeld tegen de schuur/gevel of schutting kan laten groeien, want ook daarin gaan graag insecten en vogels zitten. En zorg voor bodembedekking in de vorm van planten en/of strooisel, daarin zoeken vogels naar eten.

6. Eetbare bodembedekkers

CONTEXT

Mijn voortuin is lekker zonnig. Ik heb nu het idee om daar (naast bloemen en struiken) ook wat moestuingroentes neer te zetten. Vooral die soorten die wij allemaal lekker vinden en lastiger te krijgen zijn. Snijbiet, palmkool.

Wat zijn goede eetbare bodembedekkers? Kan ik ook postelein gebruiken als bodembedekker?

ANTWOORD

Postelein is een prima bodembedekker! Wel kwetsbaar voor slakken. Bij mij sloeg postelein goed aan toen ik een aantal planten in een pot had staan en die zichzelf liet uitzaaien in de tuin. (Kruip)tijm is ook een hele fijne (vaste) bodembedekker, net als bergbonenkruid, Dalmatiëklokje, kleine pimpernel en tripmadam (beide hebben blaadjes die naar komkommer smaken) en lievevrouwebedstro (mits de bodem wat vochtiger is). Je hebt ook nog kruipbraam en Cornus canadensis, die beide eetbare vruchten geven en niet zouden misstaan op zonnige plekken aan de voet van de struiken. Ik heb zelf ook veel plezier van bloedzuring, berglook en rankspinazie. Die laatste kan klimmen, maar ook met lange liggende stelen de bodem bedekken. Ik heb verder ooit een tweetal blogposts geschreven over eetbare bodembedekkers, die kun je hier vinden.

6. Algvorming in de vijver en de overwintering van kikkers en salamanders

CONTEXT

Ik heb een klein vijvertje in mijn tuin. Mét kikkers en mét salamanders. Nu ligt het wel vrij sterk in de middagzon en in de zomer is het een beetje hannessen om er schaduw op te houden. Is dat eigenlijk wel nodig? Ik ben er mee begonnen om zo de algvorming tegen te gaan. Is dat een juiste oplossing, of kan ik toch beter andere manieren aanvatten om die algen te verminderen.

Er valt in het najaar wel veel blad in de vijver. Bij de buren vissen ze dat er vrijwel direct uit, ik laat het vaak liggen (ook uit ‘gemak’), maar ook omdat ik denk dat het een warmere overwinteringsplek is voor de kikkers en salamanders. De vijver is maar 40-45 cm. diep. Tot nu toe lijken de beesten het te overleven. Ook had ik er een keer een grote pot met potgrond ín staan – (vraag me niet waarom – was als poging om een waterplant te starten. Daar sprong een kikker uit (kwam echt uit de aarde omhoog. Hij had daar overwinterd? Hoe klinkt dat in jouw oren? Ik vraag het omdat ik overweeg om dit weer neer te zetten in het water. 

ANTWOORD

’s Zomers minder zon op de vijver helpt zeker om algvorming te voorkomen. Heb je al eens drijvende planten geprobeerd, om meer schaduw te vormen? Kikkerbeet bijvoorbeeld werkt hier in mijn vijver heel goed (iets te goed, zelfs, ik geef steeds jonkies weg of gooi ze op de composthoop).

Kikkers en salamanders overwinteren inderdaad vaak in de modder in vijvers en vooral voor salamanders is het een must dat ze modder (slijk) hebben om in te woelen. Ik zou toch zo veel mogelijk blad weg proberen te vangen om alg te voorkomen, want op de bodem ligt nu waarschijnlijk al modder en de planten in de vijver bouwen dit zelf ook op.

Overigens, je kunt inderdaad prima planten in (terracotta of plastic) potten in de vijver zetten, alleen zou ik daarvoor geen potgrond gebruiken (veel te veel voedingsstoffen wat weer algvorming stimuleert) maar eerder kaal zand, grind of vijveraarde.

---

Heb je het webinar gemist? Geen nood, volgend jaar volgen er nog 2! Houdt mijn social media (Instagram, Facebook) en/of die van Vonkuitgevers in de gaten voor de volgende!