Tuinlogica is (officieel) uit! Lees hier alvast een stukje

Je moet zo’n dag toch een beetje vieren, maar hoe ik dat op mijn blog zou doen, daarover twijfelde ik. Nu heb ik ervoor gekozen een stukje uit Tuinlogica te delen, waarvan ik vind dat de ‘ziel’ van het boek goed naar voren komt. Veel plezier met lezen!

Dit is de inleiding van het gedeelte ‘Planten’, waarin ik daarna inga op waarom landschap verandert, wat je kunt doen met arme grond, hoe je grond (zonder aarde aan te voeren) verbetert en juist verarmt, inclusief beplantingsplannen.

————

“‘Woeste gronden’, zo noemden Nederlanders vanaf de 18e eeuw ongecultiveerde grond. De duinen lagen er vol mee: stuifzandheuvels en natte, soms brakke valleien. Door heel Nederland werden mensen aan het werk gezet om die woeste gronden te ontginnen, te dwingen tot nut. Ze fixeerden de hellingen met helm en bossen voor houtproductie, pootten aardappels in de valleien (die alle humus uit de grond trokken) en stichtten boerderijen. Heide, veen en stuifzand, ze moesten wijken voor cultuur.

De duinen verzetten zich. Zeewind blies bossen om en bedekte hele dorpen met zand, tot we de Corsicaanse
den uit Italië importeerden. Werkers plantten die massaal achter de zeereep. De dennen groeiden snel, breidden
zich uit en trotseerden het zand en de zeewind. Zo ‘temden’ we de woeste grond.
Maar het kostte werk om het zo te houden. Jaarlijks groeven werkers alle stuifkuilen af en stortten ze vol met vis- en plantenafval en plantten er helm, dennen of aardappels; de duinpiepers uit Zandvoort.

Hoe we met woeste gronden omgingen doet me denken aan hoe we kijken naar de tuin. Alles netjes aangeharkt en
afgezet, planten – levende wezens – als decoratie. Dieren zijn welkom, of absoluut niet. Alles is maakbaar. Maar dat kost inspanning en verlies van biodiversiteit, en verpest wat mij betreft de lol van tuinieren.
Zo flopte mijn eerste tuin. Ik was student milieukunde en had voor het eerst een stukje waarop ik kon tuinieren, een betegeld binnenplaatsje op de rand van Haarlem-Centrum. Als ’s zomers de zon erop scheen ontsnapte je nergens aan de hitte.
Ik deed mijn best de tegelzee te vergroenen. Ik zette groenten, kruiden en bloemen in grote plantbakken bij elkaar. Enthousiast las ik over elke plant en probeerde de eisen aan licht en ruimte zo goed mogelijk te matchen. Ik gaf ze (naar mijn idee) ook flink wat ruimte, maar terugkijkend stonden ze alsnog te dicht op elkaar. In een pot hebben planten toch minder ruimte dan op hetzelfde oppervlak in de volle grond. Om het water te kunnen afvoeren had ik poreuze plantpotten. Volgens de verkoper.
De eerste bui bewees het tegendeel. Mijn plantbakken leken wel vijvers. Dagen later was het waterpeil nauwelijks gezakt. Mijn vriend (nu man) en ik gingen aan de slag: hij hield de bakken op hun kant en ik boorde gaten in de bodems. Te laat, want de meeste planten hadden het al begeven. Ik raapte mijn moed bij elkaar en plantte opnieuw.

Weer verpieterden de planten. Bladluis. Tegen de tijd dat ik ze ontdekte zaten ze overal. Ze kwamen om de haverklap terug met hulp van mieren, die massaal de naden tussen de tegels koloniseerden. Werkmieren molken de bladluizen en mijn planten (zelfs die bínnenshuis) en hun vliegende familie kroop over je huid zodra je een voet buiten zette. En alsof dat niet genoeg was vonden wind, vorst en droogte het nodig mijn resterende planten om te brengen.
Ik probeerde het bij te benen met de gieter en biologische bestrijding, maar ik liep altijd achter de feiten aan. Zodra ik me omdraaide, zag ik een nieuw probleem. Het binnen plaatsje won. Mijn laatste planten verschrompelden, de potten vielen uit elkaar en ik smeet ze met aarde en al in de kliko.

De knop ging om toen ik enkele jaren later een huis kocht. Voor het eerst kon ik me helemaal uitleven op een tuin en ik dook diep in de boeken om te zien wat ik eerder fout had gedaan. Het antwoord bleek simpel. Het stond er niet letterlijk, maar verstopte zich tussen de regels. Mijn probleem zat niet in een handeling, het zat in mijn idee over tuinieren. Een idee dat ik bij veel mensen herken. Ik probeerde ecologisch te tuinieren, maar op een conventionele manier, zoals we omgingen met de woeste gronden. Ik werkte tégen de natuurwetten in. Maar als je ermee samenwerkt, ze in je voordeel gebruikt, is tuinieren ineens heel makkelijk.

Tegenwoordig zijn de stuifduinen terug. Dat geeft groei pijn, zoals zanderige fietspaden, boomkap en machines die
bosbodem afschrapen. Je hoort mensen zuchten: “Kunnen we de natuur niet gewoon met rust laten?” Maar het duin landschap zoals wij dat kennen is door mensen gemaakt. Laat Corsicaanse dennen hun gang gaan en ze verspreiden zich verder over de duinen. Natuurlijke duinen wandelen: ze verstuiven en bouwen elders weer op. Er leven planten en dieren op de jonge heuvels en in de natte valleien, soorten die vrijwel nergens anders voorkomen. Internationaal gezien zijn onze arme duinen heel bijzonder. Natuurbeheerders graven delen af zodat ze terugkeren.
Toevallig houd ik het meest van die woeste stukken. Je ziet orchideeën en parnassia waar de grond drast en zandbijen, mos en leeuweriken waar het zand je gezicht straalt. Laatst fotografeerde ik bij een duinmeer een vlinder die ik nooit eerder had gezien. Het bleek de zeer zeldzame duinparelmoervlinder, die afhankelijk is van open, schrale landschappen, zowel de droge als vochtige delen van de stuifduinen. Ooit kwam hij ook op de Veluwe voor.

Natuur beweegt. Dat mag steeds meer. Dood hout bijvoorbeeld, blijft tegenwoordig vaak liggen. Afbrekers brengen in het hout opgeslagen voedsel terug in de voedselketen. Van hun aanwezigheid profiteert de hele omgeving, van planten tot schimmels tot dieren die zich met de afbrekers voeden. Wat gebeurt er als er één wegvalt? Ecologie is zo complex en onderling verbonden. We weten zoveel niet. En hebben andere wezens dan wij niet ook recht op leven? Trek de teugels te strak en je verliest de dynamiek die natuur veerkrachtig maakt. Laat de teugels te veel vieren en de veiligheid (bijvoorbeeld van kustbewoners) komt in gevaar.
Onder de geïmporteerde dennenbossen groeien inmiddels zeldzame paddenstoelen, soorten die het ook verdienen om beschermd te worden. Sommige landschappen en dieren zijn zelfs van ons afhankelijk, zoals heide en het heideblauwtje.
Er zal dus een menselijke hand nodig blijven, maar omdat we het zo lang tegennatuurlijk hebben gedaan moeten we de balans terugvinden. In de tuin is dat precies zo. Het is cultuur. En toch is alles wat zelf bepaalt of het er leeft en hoe, natuur. Dat zit niet achter hekken in parken, maar overal waar wij de teugels laten vieren.”

---

Hoe beweegt natuur in je tuin? Hoe maak je daar gebruik van? En wat plant je? Dat en nog veel meer ideeën, bouwtips en stappenplannen vind je in mijn nieuwe boek Tuinlogica!

Tuinlogica: de natuur in je voordeel gebruiken met permacultuur

ISBN: 9789062245581

Uitgever: Vonk Uitgevers

Prijs: € 32,99

Bestel Tuinlogica via Groeneboekenshop! Uit op 17 maart 2023!