Composteren, deel 2: Wat is ervoor nodig?
Compost is een goede meststof en bodemverbeteraar. En u kunt dit makkelijk in uw eigen tuin maken; het bespaart geld en u kunt een groot deel van uw keukenafval toch nog nuttig gebruiken. Het is niet moeilijk, het gebeurt eigenlijk vanzelf.
In dit deel wil ik u graag uitleggen wat nodig is om goed te kunnen composteren, wat u beter wel en niet op de composthoop kunt gooien en wat er gebeurt als een van die dingen verandert.
Industrieel composteren en huis-tuin-en-keuken composteren zijn verschillende processen, maar ze kunnen wel degelijk iets van elkaar leren. De impact van de samenstelling bijvoorbeeld, dit is veel sneller duidelijk in de tuin. Heeft u ooit een vuilniszak vol bladeren of gras laten staan? Na een paar weken is het volume gehalveerd, na een half jaar is nog maximaal 1/3 over. Dit laat zien dat in bladeren, kleine deeltjes, een relatief grote hoeveelheid voedingsstoffen zit. Of is het u wel eens opgevallen dat er een laagje sap onderin de groenbak stond, dat zeker in de zomer gaat stinken? Dit is allemaal nuttige informatie voor een industrieel composteerder, maar omdat zij veel grotere hoeveelheden gemengd afval verwerken, is het moeilijker om de impact van de samenstelling te beoordelen. Aan de andere kant is in het industriële proces beter te zien wat de invloed is van omstandigheden, doordat onder andere de temperatuur wordt gemeten.
Ik ben tegelijkertijd op mijn werk en bij mij thuis bezig geweest met experimenteren. De gecombineerde kennis heb ik gedeeld met mijn werk en nu gebruik ik het voor de tuin. Lees verder en profiteer ervan.
Controle over het proces
Het is belangrijk te begrijpen dat organismen dood plantmateriaal (‘afval’) niet afbreken om ons of planten te helpen. Ze doen het puur uit eigenbelang: ze eten het om ervan te groeien en zich voort te planten.
Waarom vertel ik dit? Om u te laten zien dat het materiaal hoe dan ook wordt afgebroken, ongeacht de omstandigheden, maar dat het resultaat niet altijd compost hoeft te zijn. Het maakt niet uit of er wel of geen zuurstof aanwezig is, welke samenstelling het materiaal heeft en of het proces bij 70 ºC of bij 7 ºC gebeurt. De organismen die ervan kunnen leven vinden het vanzelf en zullen het afbreken. Maar variaties in de omstandigheden en in de samenstelling van het afval beïnvloeden wel de organismen die er kunnen overleven en daardoor verandert het proces en het product.
De omstandigheden die ik hierna beschrijf zijn handvaten om de juiste groepen organismen aan te trekken zodat u compost krijgt en niet een stinkende berg afval.
De 5 elementen van goed composteren
Om goed te kunnen composteren zijn een aantal elementen belangrijk:
- Samenstelling van het afval; een goede menging en weten wat wel en niet op de hoop hoort.
- Lucht; luchttrek door de hoop voor aanvoer van zuurstof en om het materiaal te drogen.
- Water; niet te veel en niet te weinig, nodig om het proces op gang te houden.
- Warmte; hoe warmer hoe sneller de afbraak.
- Donker; om het de benodigde organismen naar de zin te maken.
Hierna ga ik dieper op de bovengenoemde elementen in.
Misschien is het u opgevallen dat compostversnellers niet in de lijst staan. Dat klopt, ze zijn niet nodig om goed te composteren en ik zie geen toegevoegde waarde om ze wel te gebruiken. Compostversnellers zijn in feite een bacteriecultuur in pallet-form, die als ze nat worden en met afval in contact komen zich gaan vermenigvuldigen. Maar die bacteriecultuur vestigt zich vanzelf in een composthoop; de benodigde bacteriën zijn allang op het materiaal aanwezig voordat het wordt weggegooid (of gekocht). Bovendien is iedere composthoop anders; de samenstelling is nooit gelijk en de omgeving ook niet. Daardoor kan de bacteriecultuur ook nooit hetzelfde zijn. Deze verandert zelfs in één enkele hoop het hele jaar door en van jaar tot jaar. Wij eten niet steeds hetzelfde, dus ons keukenafval verandert continue. Tuinafval ook. Daarom heeft het weinig zin een vooraf samengestelde bacteriecultuur in het afval te gooien, want de optimale bacteriecultuur voor uw hoop zal altijd anders zijn dan die bepaald door het bedrijf. De bacteriën uit de compostversneller zullen waarschijnlijk snel weggeconcurreerd worden door de bacteriën die van nature al in de hoop aanwezig zijn en dan zult u weinig van de compostversneller merken. Jammer van het geld.
1: Samenstelling afval
Bekijk voor een overzicht mijn artikel: Wat kan er wel en wat kan er niet op de composthoop (en waarom)?
Belangrijk is een goede menging van grove en fijne delen (beste circa 50/50 in volume). De fijnere delen (bijvoorbeeld gras, bladeren en keukenresten) bevatten de meeste waardevolle stoffen die omgezet zullen worden naar compost. Toch zijn ook de grovere delen nodig. Grovere delen (bijvoorbeeld takjes en houtsnippers) breken veel langzamer af, maar doordat ze groter zijn maken ze het geheel luchtiger. Daardoor kan lucht beter doordringen en water weglopen. Menging van vers materiaal door materiaal dat al even bezig is te composteren helpt om het proces te versnellen.
Ik raad het sterk af menselijk toiletafval of uitwerpselen van huisdieren op een composthoop te doen. Een huis-tuin-en-keuken hoop wordt niet heet genoeg waardoor er een reëel risico is dat ziektekiemen en kwalijke bacteriën in het materiaal terecht komen en zich verspreiden. Symptomen laten zich pas zien als u (of en ander of een huisdier) al ziek bent, dus u kunt nooit helemaal zeker weten dat er geen ziektekiemen of kwalijke bacteriën in ontlasting zit. Stalmest of strooisel van niet-vleesetende knaagdieren kunnen wel.
Doe vooral geen vlees, vis, zuivel, gekookt of bewerkt voedsel op een composthoop. Dit materiaal geeft stinkende sappen af die oppervlakten kunnen verkleuren, de ondergrond kunnen verontreinigen en bovendien trekt het ongedierte aan.
2: Lucht
Voor composteren is lucht nodig en dan met name zuurstof. Als een hoop GFT geen zuurstof krijgt dan zal deze alsnog afbreken, maar dat heeft wel duidelijke gevolgen. Ten eerste zal de hoop ontzettend gaan stinken. Nu heeft composteren zijn eigen luchtje en doordat lucht vaak niet overal even goed komt kan het alsnog een beetje vies gaan ruiken, maar als er geen zuurstof bij (een groot deel) van het materiaal komt dan gaat het écht stinken. Dan heb ik het over geuren die lijken op die van rotte eieren en poep. En dat is een hele sterke lucht. Ten tweede duurt het langer en zal er minder afbreken. Zonder zuurstof zullen organismen veel meer energie kwijt zijn om het materiaal op te eten. Maar ze halen hun energie juist uit hun voedsel. Daarom kiezen ze alleen het materiaal dat makkelijk afbreekt. Al het complexere zal niet of nauwelijks afbreken, zoals houterige deeltjes. Ten derde zal het materiaal niet willen drogen. Hiervoor is luchttrek door de bult nodig.
Dus hoe krijgt een hoop genoeg lucht? Takjes en grovere delen maken ze het geheel luchtiger. Een hoop keren of mengen helpt ook om het materiaal weer luchtiger te maken. Daarnaast is het in een afgesloten bak zaak dat er nog steeds voldoende lucht bij kan. Daarom heb ik het ook over semi-afgesloten, want een echt afgesloten bak zou snel zuurstofloos worden. Zorg ten minste dat de onderkant open is door een bak op een paar blokken te zetten. Leg dan onderin een flinke stapel takken, zodat het fijne materiaal niet meteen de bodem dichtslaat. Dit is meestal nog niet genoeg, dat kan pas als de lucht ook langs de hele hoogte door het materiaal kan trekken. Hiervoor is veel grof materiaal nodig, maar het blijft een lastige opgave om in een semi-afgesloten bak (maar ook open) goede luchttrek door het materiaal te krijgen.
Overigens als u het geduld heeft circa 3 jaar te wachten voor uw compost klaar is en u de ruimte heeft om het zo lang te laten liggen, zijn plaatselijke zuurstofloosheid en gebrek aan luchttrek geen probleem. Om de benodigde ruimte te bepalen: ik heb per jaar net genoeg aan 1 compostbak van 400 liter (80 cm breed) na inklinking van het materiaal met een voor- en achtertuin van samen 100 m2 en een huishouden van 2 personen…
3: Water
Water is nodig om het proces op gang te houden. In de industrie is het effect goed zichtbaar. Als er water op een hoop GFT wordt gegoten dan schiet de temperatuur omhoog. Dit betekent dat de activiteit in de hoop toeneemt. De organismen gaan dus harder werken als er water wordt toegevoegd. In de tuin geldt hetzelfde.
Nog een reden om water toe te voegen is om te zorgen dat de hoop niet uitdroogt, want dan stopt het proces. Maar het materiaal moet ook niet te nat zijn, anders kan er te weinig lucht doorheen (ook daarom weer de menging met grovere delen). Het is een lastige balans om te vinden, maar ik heb gemerkt dat als er veel slakken in het de hoop zitten het materiaal vaak te nat is (en slecht droogt) en als er veel mieren in zitten de hoop te droog is.
Daarnaast moet het materiaal aan het einde drogen, pas dan valt het echt uiteen tot compost. Het einde is als het grootste deel van de afbraak gedaan is, wat aan het materiaal valt te zien doordat het niet meer herkenbaar is, veel kleiner is dan het was en gemakkelijk kapot gaat. In een enkele hoop is dit moeilijk voor elkaar te krijgen omdat het actieve deel vocht nodig heeft waardoor de rest nat blijft. Daarom worden meestal meerdere bakken gebruikt. Een andere oplossing is het deel dat ‘klaar’ is uit de hoop te scheppen en op een andere plek aan de open lucht of onder een afdak te laten drogen.
4: Warmte
Een composthoop werkt het beste als deze groot is of semi-afgesloten (nog beter is een combinatie). Dit heeft te maken met warmte. Want hoe warmer, hoe sneller het proces gaat en hoe beter de afbraak is (hoewel het ook te warm kan worden, maar in de schaduw of in een open bak gebeurt dit niet snel). Als het heel koud is, zoals in de winter, dan vindt er wel afbraak plaats maar duurt dit veel langer. Bovendien worden complexere materialen dan niet afgebroken.
Bij de afbraak in het composteringsproces komt genoeg warmte vrij, maar dan moet er wel voor gezorgd worden dat die warmte niet te snel verloren gaat. Dit wordt meestal opgelost door GFT op een grote hoop te leggen. De buitenkant is dan relatief koud maar dieper in de hoop wordt het steeds warmer. Hoe groter de hoop, hoe meer warmte wordt vastgehouden en hoe warmer de hoop kan worden. Het nadeel is wel dat hiervoor relatief veel ruimte nodig is (vanaf 1 m2) en dat materiaal aan de buitenkant kouder blijft, waardoor dit veel langzamer afbreekt. Daarom moet een open hoop vaak opnieuw worden gemengd. Een semi-afgesloten hoop is ook een oplossing. Warmte trekt naar boven. Door de boven- en zijkanten gesloten te houden kan de warmte daar minder snel weg. Een afgesloten hoop kan minder ruimte innemen, droogt minder snel uit en vogels kunnen niet in het materiaal gaan rommelen. Nadelen zijn dat lucht minder makkelijk doordringt en dat het materiaal na het proces minder makkelijk droogt.
Ter vergelijking: in de industrie zijn hopen meters hoog en breed. Afhankelijk van de fabriek worden de hopen in velden (open in een hal) of in tunnels (afgesloten) gelegd. In tunnels kunnen de hopen (enkel door de afbraak, geen toegevoegde warmte!) temperaturen bereiken boven de 80 ºC, wat voorkomen moet worden omdat het materiaal dan spontaan kan ontbranden.
5: Donker
Een composthoop staat het beste in de schaduw. Dit heeft meerdere redenen. De organismen die GFT afbreken houden niet van (direct) zonlicht. Bijvoorbeeld wormen en duizendpoten verstoppen zich graag op donkere plekjes. Bovendien kan direct zonlicht op een gesloten compostbak de lucht binnenin te warm maken, zodat de insecten en wormen erin stoppen met werken of zelfs sterven (in de industrie wordt het warmer, dit kan omdat daar alleen bacteriën en schimmels voor afbraak zorgen).
Bent u geïnteresseerd geraakt in composteren of klinkt dit u allemaal nog steeds erg lastig in de oren? In deel 3 vindt u een manier waarop u dit heel gemakkelijk kunt doen. Wilt u weten wat de voordelen zijn van composteren en wat het nut ervan is voor uw tuin, bekijk dan deel 1 van deze serie.
Eén reactie op “Composteren, deel 2: Wat is ervoor nodig?”
Geef een reactie
TUINLOGICA IS UIT!
Aankomende cursussen:
Volg nu mijn Online Basiscursus Permacultuur! Eigen tempo, Interactief leren, 8 lessen in hapklare stukken! Vol praktijkopdrachten en casusstudies van echte projecten. Klik op de afbeelding om naar de proefles te gaan!
Persoonlijke links
Bedrijfspagina:
Iris' Garden Ecology 
Pingback: Gemakkelijk composteren, deel 1: Wat is composteren en 18 voordelen van het zelf doen | Iris' Garden Ecology